Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος ΑΘΗΝΑ 11/12/2014 :
*** Λυκαβηττός – Δεξαμενή (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)
Με την αύρα και την δροσιά του Λυκαβηττού, αλλά και του ιστορικού βάρους της σύνδεσής της με τον αυτοκράτορα Αδριανό, όσο και με την εμπνευσμένη επέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στα νεότερα χρόνια, η περιοχή της Δεξαμενής αποτελεί μια απο τις επίζηλες περιοχές του κέντρου των Αθηνών. Η συνοικία ως Δεξαμενή ονοματοδοτήθηκε απο το περίφημο υδραγωγείο που είχε ξεκινήσει την κατασκευή του ο αυτοκράτορας Αδριανός και το αποπεράτωσε ο Αντωνίνος ο Ευσεβής τον 2-ο μ.Χ αιώνα. Κράτησε ωστόσο το όνομα Αδριάνειο. Το υδραγωγείο μάλιστα είχε μεγαλοπρεπή πρόσοψη με επιβλητικούς κίονες. Προϊόντος του χρόνου η Δεξαμενή χρησιμοποιούνταν όλο και λιγότερο και στα χρόνια της τουρκοκρατίας αχρηστεύθηκε τελείως. Προκειμένου μάλιστα να αντλήσουν απο αυτήν πολύτιμα οικοδομικά υλικά, ο Χασεκή την γκρέμισε και έχτισε το φερώνυμο με το όνομά του τείχος του Χασεκή. Στην οικοδόμηση του τείχους του Χασεκή, μέρος της πρόσοψης της Δεξαμένης, αποτέλεσε την «Μεσογείτικη» πόρτα του τείχους. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, ότι οικοδομικά υπολείμματα της Δεξαμενής, υφίστανται και στην σύγχρονη κατασκευή. Απο τις χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες τώρα στο κοινωνικό πεδίο της Δεξαμενής, στα σύγχρονα χρόνια υπήρξε ο «άγιος» της ελληνικής γραμματολογίας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Διέμενε στην ευρύτερη περιοχή της, ενώ ήταν απο τους κεντρικότερους θαμώνες στα καφεναδάκια της Δεξαμενής. Άρρηκτα επίσης συνδεδεμένη ήταν η συνοικία με την κορυφαία στρατιωτικοκοινωνική παρέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Στην Δεξαμενή συνεδρίαζαν παρασκηνιακά τα μέλη του Συνδέσμου, υπο τον ταγματάρχη Πακίτο Ζυμπρακάκη, τον λοχαγό Κ. Σάρρο, τον λοχαγό Γ. Καραϊσκάκη, τον υπολοχαγό Χ. Χατζημιχάλη κ.α. προκειμένου με την σωστική για τον τόπο παρέμβασή τους – αντίπερα τότε στην κοινωνική παρακμή, το πτοημένο εθνικό γόητρο των Ελλήνων απο την οδυνηρή ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, την χρεοκοπία με το περίφημο του Χαριλάου Τρικούπη «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αλλά και την απερίσταλτη αποσάθρωση του πολιτικού μας συστήματος – να προετοιμάσουν το έδαφος της έλευσης του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου, με το κίνημα στο Γουδί το 1909. Για τούτο εξάλλου μια απο τις οδούς της Δεξαμενής, φέρει τιμητικά το όνομα «Στρατιωτικού Συνδέσμου».
Πλατεία Δεξαμενής
Απο τα κεντρικά στοιχεία της ταυτότητας της Δεξαμενής, είναι η ομώνυμη Πλατεία Δεξαμενής, με σπουδαίες μνήμες απο τον πολιτισμό και την λογοτεχνία μας και αποτελώντας ορμητήριο της καλλιτεχνικής μας εκπόρευσης απο τις αρχές του 20-ου αιώνα. Η Πλατεία Δεξαμενής χαράκτηκε χωροταξικά το 1870. Διάστικτη απο πράσινο, λεύκες και αθάνατα. Ενώ η ηλεκτροδότησή της έγινε το 1902. Το τμήμα της πλατείας απο πάνω και εγγύτερα πρός τον Λυκαβηττό, με εξαίρεση τα καταλύμματα των βοσκών απο το Λιδωρίκι και των γαλατάδων, ήταν ακατοίκητο. Για τούτο εξάλλου είχε δοθεί στο τμήμα αυτό της Δεξαμενής, το όνομα «Κατσικάδικα». Το 1931 ο Δήμος προέβη στε μια πρωτόγνωρη για τα χρονικά πρωτοβουλία. Δημιούργησε στην Δεξαμενή μια πισίνα, τροφοδοτώντας την με θαλασσινό νερό, στην οποία έσπευδαν τα παιδιά της περιοχής για διασκέδαση. Προϊόντος του χρόνου όμως υποχωρούσε το πράσινο στο χώρο της Πλατείας και αλλοτριώνονταν ο πανέμορφος φυσικός χαρακτήρας της. Απο τα πιο χαρακτηριστικά στέκια της Πλατείας Δεξαμενής υπήρξαν δυο καφενεία στα οποία σύχναζαν και είχαν ταυτίσει το όνομά τους με αυτά, μερικοί απο τους σημαντικόττερους δημιουργούς της ελληνικής γραμματολογίας. Το πρώτο ήταν το καφενείο του Μπαρμπα Γιάννη που ξεκινίσε την λειτουργία του απο τον 19-ο αιώνα και το δεύτερο ήταν η «Τέρψις» ιδιοκτησίας του Σωτήρη Αργυρόπουλου, αντικρυστά απο το προηγούμενο. «Καθαρόαιμο» ωστόσο ως πρός την λογοτεχνική του φυσιογνωμία, ήταν το καφενείο του μπαρμπα Γιάννη. Είχε ζεστή ατμόσφαιρα που προσήλκυε λογοτέχνες, ενώ ακόμα πολύ φιλικότατες ήταν οι τιμές, που του αφαιρούσαν κάθε ελιτίστικο χαρακτήρα. Με την πάροδο του χρόνου το καφενείο αυτό έγινε το ήθικό έμβλημα της κοινωνικής ταυτότητας της Δεξαμενής. Θαμώνες του καφενείου που στην συντριπτική τους πλειονότητα ήταν και γείτονες στην συνοικία, αποτελούσαν οι επιφανέστερες φυσιογνωμίες των ελληνικών γραμμάτων της εποχής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Βλοχογιάννη, Μ. Μητσάκη, Αγγ. Σικελιανό, Β. Δασκαλάκη, Μ. Αυγέρη, Ε. Αλεξίου, Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη, Απ. Μελαχοινό, Ν. Βέη, Ν. Λαπαθιώτη κ.α. Ήδη απο το 1907, η κίνηση στο καφενείο άρχισε να εγγίζει την ακμή της. Σε τούτο κατέτεινε το γεγονός ότι το καφενείο αποτέλεσε και το ορμητήριον των συγγραφέων του περιοδικού «Ηγησώ». Κυριώτεροι εκπρόσωποί του ήταν οι : Κ. Βάρναλης, Μ. Αυγέρης, Κ. Χρηστομάνος, Ν. Καρβούνης κ.α. Με την πάροδο του χρόνου αυτός ο κύκλος της Δεξαμενής, αναγορεύτηκε σε κυρίαρχο λογοτεχνικό ρεύμα. Χρόνια αργότερα και κατά μια περίεργη συγκυρία το καφενείο αυτό αγοράστηκε απο τον Σ. Αργυρόπουλο, ιδιοκτήτη του αντικρυστού «ανταγωνιστικού» καφενείου το οποίο γκρεμίστηκε. Με ένα ακόμη σημαντικό γεγονός για την ιστορία της λογοτεχνίας μας είναι συνδεδεμένο το καφενείο. Στον αύλειο χώρο του στην Δεξαμενή το 1906, ο Παύλος Νιρβάνας κατόρθωσε με την ιστορική του και σπάνια φωτογραφία στην ιστορία της λογοτεχνίας μας, να αποθανατίσει τον πατριάρχη της ελληνικής διηγηματογραφίας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Στον χώρο επίσης της Πλατείας Δεξαμενής, υπήρχε και το καλοκαιρινό θέατρο «Παράδεισος» που ξεκίνησε τη λειτουργία του κατά τα έτη 1887-1896, περιλαμβάνοντας κυρίως στην θεματολογία του «κωμειδύλια». Με την έλευση του 20-ου αιώνα, στον χώρο του μικρού αυτού καλοκαιρινού θεάτρου έπαιζε ο Κονιτσιώτης κουκλοθέατρο, με χαρακτηριστική φιγούρα του τον «Πασχάλη», αλλά και ο καραγκιοζοπαίχτης Αντώνης Μόλλας, που εδραιώθηκε στον χώρο για πολλά χρόνια.
Ταβέρνα «Πάράδεισος»
Η ταβέρνα πρωτολειτούργησε το 1905 και ήταν ιδιοκτησίας του Μιχάλη Ματζαβελάκη.Έφερε το όνομα «Παράδεισος» απο το όνομα αντίστοιχου προηγουμένου κέντρου διασκεδάσεως, που είχε κλείσει. Η ταβέρνα αποτέλεσε στέκι σπουδαίων λογοτεχνών μας, όπως η Έλλη Αλεξίου, ο Ζήσης Σκάρος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη κ.α. Με το πέρασμα του χρόνου και μέχρι το 1940, το μαγαζί εξελίχθηκε σε πολυτελές στέκι συνάντησης επώνυμων στελεχών της αθηναϊκής κοινωνίας. Ο ιδιοκτήτης της Μιχάλης Ματζαβελάκης, υπήρξε κεντρικό πολιτικό στέλεχος και προσωπικός φίλος του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα χρόνια εκείνα είχε αναλάβει με τις υψηλές πολιτικές του διασυνδέσεις, την εκτύπωση μερικών σχολικών βιβλίων, αλλά και άλλων κρατικών εντύπων.Το γεγονός αυτό απογείωσε την εκδοτική του επιχείρηση και τον εξακόντισε οικονομικά. Ενδεικτικό είναι μάλιστα το γεγονός, ότι είχε εκδώσει και δυο αναγνωστικά της Γαλάτειας Καζαντζάκη.
Πολυκατοικία Μιχάλη Ματζαβελάκη
Με την κατεδάφιση της ταβέρνας ο «Παράδεισος» ο Μιχάλης Ματζαβελάκης οικοδόμησε στα χρόνια του μεσοπολέμου, την πρώτη πολυκατοικία στον χώρο της Δεξαμενής. Αρχικά έκτισε μια διώροφη κατοικία για τις οικογενειακές του ανάγκες, αλλά απο το 1930 και εντεύθεν και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Γεωργιάδη, προσέθετε ορόφους δίπλα και πάνω απο την αρχική του οικοδομή. Απο απόψεως κοινωνικής διαστρωμάτωσης η πολυκατοικία με τους διαφορετικής κοινωνικής καταγωγής ενοίκους της, ήταν μια βαβέλ, γι αυτό και την αποκαλούσαν «Quartier latin», ενώ είχε ακόμα και τους χαρακτηρισμούς «Καραβάν Σεράι», ή «Σεράι». Άρκετές ακόμα αρχιτεκτονικές και αισθητικές επεμβάσεις εδέχετο το κτίριο και μεταπολεμικά. Το 1974 η πολυκατοικία κατεδαφίστηκε και στην θέση της οικοδομήθηκε το ξενοδοχείο «Saint George Lycabettus», με ιδιοκτήτη πάντα την οικογένεια Ματζαβελάκη, που πρωταγωντίστησε συνάμα και στο πεδίο του αθλητισμού. Η οικογένεια Ματζαβελάκη είχε στην ιδιοκτησία της την λαοφιλή ομάδα της Αθήνας, τον Παναθηναϊκό και απο αυτή την αγόρασε την δεκαετία του ΄80, η οικογένεια Βαρδινογιάννη.
Λυκαβηττός
Πολυθρύλητος ο Λυκαβηττός στα τραγούδιά, στις λαϊκές μυθοπλασίες, στις μεγάλες στιγμές της εθνικής μας έξαρσης, αλλά και σε μύριες άλλες κοινωνικές εκφράσεις του αθηναϊκού λαού !!! Ο Λυκαβηττός συνιστά το υψηλότερο σημείο της Αθήνας μας.Εκτείνεται χωροταξικά Β.Α. του κέντρου της πόλης. Το αρχικό όνομα του λόφου ήταν «Αγχεσμός». Και απο το 1832 έλαβε το αρχαιοελληνικό όνομα «Λυκαβηττός», που σημαίνει καμπυλογενές ύψωμα. Για την ονομασία του Λυκαβηττού υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Μια εξ΄αυτών ότι προέρχεται απο τις λέξεις λύκη + βαίνω υπονοώντας την εμφάνιση του ήλιου απο το όρος ήτοι : «Βουνό του Λυκαυγούς». Άλλη εκδοχή ότι συναρτάται με την ύπαρξη πολλών λύκων στο λόφο, με τον λύκο όμως εδώ κατά τον Φαλίνο τον Ατθιδογράφο, να σημαίνει το φυτό «κρίνος της Ίριδος» και στηρίζεται στην ερμηνεία του Ησυχίου «λύκοις πληθύειν του όρους». Κατά μια ακόμα εκδοχή λιγότερο βάσιμη, το όνομα συναρτάται με λύκους που υπήρχαν στην οροσειρά του Αγχεσμού των Τουρκοβούνιων ή Λυκοβούνιων. Η ονοματοδοσία του ονόματος «Λυκαβηττός» στον λόφο έγινε απο τον γερμανό φυσιοδίφη Forchhamer. Το όνομα αυτό Λυκαβηττός μέχρι τότε χρησιμοποιείτο για να αποδώσει τον λόφο των Νυμφών. Περί τα μέσα του 19-ου αιώνα ο Αθηναίος ιστοριογράφος Δ. Σουρμελής χρησιμοποιούσε και τα δυο ονόματα «Αγχεσμός» και «Λυκαβηττός», για να αποδώσει τον ίδιο λόφο. Γι αυτό άλλωστε με τα δυο αυτά ονόματα, έχουν ονοματοδοτηθεί και οι δυο παράλληλοι δρόμοι που οδηγούν στον λόφο του Λυκαβηττού, «Λυκαβηττού» και «Αγχεσμού» - μετέπειτα μετονομασθείσα σε Βουκουρεστίου. Η μεν οδός Λυκαβηττού στο κομμάτι της έως την Ακαδημίας, πήρε το 1924 το όνομα «Αμερικής». Η δε «Αγχεσμού» ως την Ακαδημίας πάλι πήρε το 1901 το όνομα «Βουκουρεστίου». Η μυθολογία μας θέλει ως υπαίτια της δημιουργίας του λόφου του Λυκαβηττού την θεά Αθηνά. Κατά μια εκδοχή έτσι η Αθηνά γύριζε στην Αθήνα απο την Παλλήνη, φέροντας μαζί της βράχο, με τον οποίο στόχευε να οχυρώσει την Ακρόπολη. Ωστόσο καθ΄οδόν πληροφορήθηκε για την γέννηση του Εριχθονίου απο την κόρη του Κέκροπος, γεγονός που της προξένησε ταραχή, άφησε έτσι τον βράχο, ο οποίος σχημάτισε τον Λυκαβηττό. Κατά μια άλλη αντίστοιχη μυθολογική εκδοχή, η Αθήνα επέστρεφε απο την Πεντέλη κουβαλώντας βράχο, τον οποίο θα απέθετε στην Ακρόπολη για να υψώσει περισσότερο τον ναό της πρός τον ουρανό. Όμως τότε πληροφορήθηκε πως οι κόρες του Κέκροπος παραβιάζοντας τις οδηγίες της, άνοιξαν το καλάθι που τους είχε εμπιστευθεί και στο οποίο υπήρχε μέσα ο Εριχθόνιος. Ταράχτηκε τότε η Αθηνά, της έπεσε ο βράχος και έτσι δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός. Την περίοδο του Μεσαίωνα στην κορυφή του λόφου υπήρχε ένα εκκλησάκι. Κατά τον 18-ο αιώνα στην θέση του χτίστηκε ο Άγιος Γεώργιος και ένα δεύτερο εκκλησάκι των Αγίων Ισιδώρών, υφίσταται στην Ν.Δ. πλευρά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι απο τον Λυκαβηττό ξεχύνονταν ορμητικός χείμαρρος, τα νερά του οποίου διίσταντο σε δυο κατευθύνσεις. Το ένα τμήμα του χειμάρρου ακολουθούσε την οδό Δημοκρίτου και το άλλο την οδό Λυκαβηττού. Και τα δυο ρυάκια του χειμάρρου συναντιώνταν σε ρεματιά στην οδό Ακαδημίας, η οποία τότε ελέγετο «βοϊδοπνίχτης». Απο κει διαμορφώνονταν άλλα δυο ρεύματα, που ξεχύνονταν με την σειρά τους στις οδούς Σταδίου και Πειραιώς. Με την απελευθέρωση απο τους Τούρκους ο λόφος του Λυκαβηττού είχε πενιχρή βλάστηση, σχεδόν μηδενική. Και απο το 1831 άρχισε να λαμβάνει χώρα εκτεταμένη λατόμευσή του, απο τον μεγάλο αρχιτέκτονα της εποχής Κλεάνθη, που ήταν εκ των δυο αρχιτεκτόνων οι οποίοι εκπόνησαν το πρώτο σχέδιο πόλεως της Αθήνας. Ο Στ. Κλεάνθης είχε αγοράσει μια μεγάλη έκταση αποκαλούμενη «μικρός Λυκαβηττός» ή «σχιστή πέτρα» η οποία απέληγε στην σημερινή Πανεπιστημίου και είχε δημιουργήσει «λιθοτομείο». Με την πάροδο του χρόνου και καθώς διαφαίνονταν ο επικερδής χαρακτήρας της επιχείρησης, δημιουργήθηκαν και άλλα λατομεία, που στην κυριολεξία ρήμαζαν τις πλαγές του λόφου, για να εξορύξουν την πολύτιμη πέτρα. Όμως απο το 1836 απαγορεύτηκε αυστηρά η λατόμευση.Μάλιστα ο ίδιος ο Στ. Κλεάνθης προσέφερε τμήμα της ιδιοκτησίας του στον Λυκαβηττό, πρός αναδάσωση. Και ήταν ιστορικά θα λέγαμε αυτή, η πρώτη πρωτοβουλία περιβαλλοντικής προστασίας του Λυκαβηττού. Και άλλα επίσης λατομεία στην βόρεια πλαγιά του λόφου σφραγίστηκαν λαμβάνοντας αποζημίωση, προκειμένου να προστατευτεί ο λόφος. Ωστόσο το 1840 – δεν θα κάνει καθόλου λάθος ο αναγνώστης εδώ, αν υποπτευθεί ότι αναλόγως της δυνάμεως των πολιτικών συμφερόντων της εποχής, άνοιγαν και έκλειναν τα λατομεία, που τηρουμένων των αναλογιών ήταν το μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα της εποχής, δηλαδή οι ίδιες πάντα ιστορίες στην αθάνατη και αγιάτρευτη απο το σαράκι του κομματισμού στην δημόσια ζωή Ελλάδα !!! – τα λατομεία ξαναετέθησαν σε λειτουργία. Επακολουθεί και νέα απαγόρευση της λατόμευσης, αλλά και πάλι νόμος του 1861 ξαναδίνει την δυνατότητα της θανατηφόρας περιβαλλοντικά λατόμευσης. Γεγονός που θα προξενήσει την οργίλη αντίδραση διανοούμεων και αρχαιολόγων της εποχής. Δυστυχώς τα κομμματικά συμφέροντα και οι αλλεπάλληλες πολιτικές παρεμβάσεις νεκρανάσταιναν κατά το δοκούν, τον νόμο για την λατομεία. Νέος νόμος το 1900 θα απαγορεύσει και πάλι την λατόμευση. Και ένα γαϊατανάκι αλλεπάλληλων απαγορεύσεων και απελευθέρωσης του νόμου θα ακολουθήσει μέχρι το 1960, οπότε και απαγορεύτηκε οριστικά η εξόρυξη πέτρας απο τον λόφο.
Την περίοδο 1880-1915 έλαβε χώρα δεντροφύτευση του Λυκαβηττού. Εγχείρημα δύσκολο λαμβανομένου υπόψη ότι τα μικρά δενδρύλια που φυτεύονταν, τα έτρωγαν τα κατσίκια που έβοσκαν στις πλαγιές του λόφου, στα ονομαζόμενα «Κατσικάδικα» όπως προαναφέραμε στην περιγραφή της Δεξαμενής. Με την ηθική μέριμνα της πριγκίπισσας Σοφίας, που πρωτοστάτησε το 1912 στην δενδροφύτευση, ξεκίνησε μεγάλη εκστρατεία αναδάσωσης όλων των λόφων της Αθήνας. Και το 1915 το εγχείρημα της αναδάσωσης του Λυκαβηττού το αναλαμβάνει η «Φιλοδασική Ένωση». Ωστόσο ο λόφος για μιαν ακόμη φορά θα απειληθεί, τώρα απο την άναρχη δόμηση. Στα χρόνια του Όθωνος δημιουργήθηκε απο ιδιώτες ένας μικρός δρόμος που οδηγούσε στον Άγιο Γεώργιο. Κάποιες λίγες φορές και για ειδικά γεγονότα, ο λόφος φωταγωγήθηκε. Έτσι το 1835 ο Λυκαβηττός φωταγωγήθηκε απο εκατό φανάρια που διαμόρφωναν ένα πελώριο φωτεινό «Ο», το οποίο παρέπεμπε στο πρώτο γράμμα του ονόματος του βασιλέως Όθωνος. Άλλη μια φορά στις 25 Μαρτίου του 1838 ο λόφος φωταγωγήθηκε απο θυμωνιές με κλαδιά, που καιόμενα σχημάτιζαν ένα πύρινο σταυρό. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα ο Ερν. Τσίλλερ προέβη στην εκπόνηση μιας πανοραμικής αρχιτεκτονικής μελέτης, για την αξιοποίηση του Λυκαβηττού που έφερε το όνομα «Αέρειον Θεραπευτήριον» προσδοκώντας να τον μετατρέψει σε χώρο υψηλού επιπέδου ψυχικής ξεκούρασης.Υπέβαλλε έτσι το πρωτοπόρο σχέδιό του στην κυβέρνηση του Χαρ. Τρικούπη, προσφέροντας μάλιστα την μελέτη του δωρεάν. Η μελέτη περιελάμβανε την δημιουργία πάρκου με ξενοδοχείο, καφενείο, μικρά περίπτερα, εξέδρες, κρήνες, συντριβάνια, τεχνητούς καταρράκτες, γεφυράκια, παιδικές χαρές και ότι άλλο θα μεταμόρφωνε τον λόφο σε επίγειο παράδεισο. Μάλιστα θα αντικαθίστατο με την μελέτη του το υφιστάμενοε εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου, με ένα μικρό σταυροειδή ναό, με αναγεννησιακό τρούλο. Πάραυτα το υπερβολικό κόστος εκτέλεσης της μελέτης, δεν επέτρεψε ποτέ την δημιουργία του «Αέρειου Θεραπευτηρίου», Ο Τσίλλερ όμως και έχοντας ο ίδιος ξεχωριστή αγάπη για τον Λυκαβηττό, το 1900 σχεδίασε το ηρώον της ελληνικής ανεξαρτησίας στο Λυκαβηττό. Το μνημείο συνίσταται σε μια τετραγωνική στοά με πύργους και αγάλματα. Ήδη απο τα μισά του 19-ου αιώνα θα υπάρξει οικιστικός οργασμός στον Λυκαβηττό, με πλήθος οικοδομών να φυτρώνουν στην περιοχή του λόφου. Ανάμεσα στα οικοδομήματα και τα αποκαλούμενα «μεταπρατικά». Ήταν διώροφες και ημιτριώροφες κατοικίες, οι οποίες είχαν δημιουργηθεί πρός ενοικίαση, κατά βάση σε φοιτητές, αλλά και λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Το 1922 με την έκσπαση της μικρασιατικής τραγωδίας, ένα τμήμα του λόφου στους Β.Α. πρόποδές του πλησίον των Αμπελοκήπων, περιξ της αμερικάνικης πρεσβείας, παραχωρήθηκε για στέγαση προσφύγων. Και έτσι κτίστηκε εκεί συγκρότημα «προσφυγικών πολυκατοικιών». Συνίσταται σε συστοιχία επτά πολυκατοικιών, περιμετρικά μιας πλατείας, με 120 διαμερίσματα τα οποία κατασκευάστηκαν το διάστημα 1933-36 απο τον αρχιτέκτονα Κιμ.Λάσκαρη. Το 1925 την τελευταία στιγμή, μόλις απετράπη ένα ανουσιούργημα στον λόφο, απο διανοουμένους της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επιχειρήθηκε η δημιουγία οικοδομικού συγκροτήματος στην κορυφή του Λυκαβηττού, με καζίνο και άλλους χώρους αναψυχής. Σημειώνουμε ότι στην νότια πλευρά του Λυκαβηττού είχαν εγκατασταθεί τα πολυβολεία το 1926.Εκτοτε μέχρι και σήμερα, σε εθνικές και άλλες επετείους κανονιοβολούν εορτάσιμα.Το διάστημα 1929-1934 πρωτοστατούντος του αναγεννησιακού μας πολιτικού ανδρός και πρωθυπουργού μας Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, κατασκευάστηκε στο Λυκαβηττό ο περίφημος «φάρος της ειρήνης», επ΄ευκαιρία του Συνεδρίου της Ειρήνης που ελάμβανε χώρα στην Αθήνα.
Δοθείσης όμως της μεγάλης ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας που κατανάλωνε αποτέλεσε σημείο έριδος μεταξύ του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και του τότε δημάρχου Σπύρου Μερκούρη. Το 1941 ο φάρος καταστράφηκε απο τους Γερμανούς. Το 1931 σημειώνουμε ότι δημιουργήθηκε το πρώτο αναψυκτήριο στον Λυκαβηττό «Πράσινη τέντα».Στα χρόνια του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, ο Λυκαβηττός αποτέλεσε το κεντρικό σημείο της αντιαεροπορικής άμυνας της πόλης. Όμως το 1941 παραλίγο να έχουμε όλεθρο στον βράχο του Λυκαβηττού. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει γύρω του νάρκες, οι οποίες τελικά αφαιρέθηκαν αφότου έγινε η απελευθέρωση. Ανάμεσα στον ναό των Αγίων Ισιδώρων και το αναψυκτήριο «Πράσινη Τέντα», υφίσταται το καταφύγιο του Λυκαβηττού. Δημιουργήθηκε το 1936 με βάθος σχεδόν 100 μέτρα, με την προοπτική φύλαξης είτε των αρχείων του κράτους, είτε «υψηλών» για το εθνικό συμφέρον προσώπων, σε έκτατες περιπτώσεις υψηλού κινδύνου. Την περίοδο 1961-64 τοποθετήθηκε στο λόφο τελεφερίκ, με αφετηρία την διασταύρωση των οδών Πλουτάρχου και Αριστίππου, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη τουριστική ανάπτυξή του. Ετέθη σε λειτουργία για πρώτη φορά το 1965, προξενώντας οργίλες αντιδράσεις. Κεντρικός εκφραστής αυτών των αντιδράσεων, ήταν ο αρχιτέκτονας Κ. Μπίρης, που θεωρούσε την τοποθέτηση του τελεφερίκ για τον Λυκαβηττό αισθητική βαρβαρότητα. Στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας η Πλατεία του Λυκαβηττού χρησιμοποιήθηκε για κεντρικές εκδηλώσεις της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, του Ιωάννη Μεταξά.
Ναός Αγίου Γεωργίου Λυκαβηττού
Συνιστά μικρό ναό με τρούλο στην κορυφή του λόφου. Ανηγέρθη το 18-ο αιώνα στην θέση προγενέστερου βυζαντινού ναού.Παράπλευρα σ΄αυτόν τον ναό και σε κελί που είχε φτιάξει ο ίδιος, μόνασε ο ιερομόναχος Εμμανουήλ Λουλουδάκης και με τον θάνατό του τάφηκε στον λόφο. Στα χρόνια της δεκαετίας του 1880 ο ναός ανακαινίστηκε και επεξετάθη. Το 1900 χτίστηκε ο πέτρινος εξώστης. Και το 1902 χτίστηκε με την οικονομική αρωγή του μεγαλεπιχειρηματία Ν. Θών, το καμπαναριό στο οποίο τοποθετήθηκε καμπάνα, που είχε δωρήσει για τον σκοπό αυτό, η βασίλισσα Όλγα. Το 1958 η καμπάνα όλως απροσδοκήτως καταστράφηκε και στην θέση της τοποθετήθηκε καινούρια.
Θέατρο Λυκαβηττού
Πρόκειται για μεταλλική λυόμενη κατασκευή, η οποία δημιουργήθηκε το 1964-65 απο τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο, επικαλύπτονας στην θέση αυτή ένα απο τα υφιστάμενα παλιά λατομεία. Το θέατρο αυτό είχε αποτελέσει μια εμπνευσμένη πρόταση της μεγάλης μας ηθοποιού και θεατρανθρώπου Άννας Συνοδινού.
Ναός Αγίων Ισιδώρων
Σε ένα φυσικό καμπύλωμα και στην δυτική πλευρά του Λυκαβηττού, υφίσταται ο ναός των Αγίων Ισιδώρων.Ο συγκαιρινός ναός ανηγέρθη στον χώρο παλαιότερου που κάηκε το 1929. Πολλές δοξασίες συνοδεύουν την δημιουργία του ναού.Κατά μια εκδοχή ο ναός συναρτάται με την αποκάλυψη στην σπηλιά των οστών ασκητή, ο οποίος έφερε στο στήθος του την εικόνα των Αγίων Ισιδώρων. Ενώ κατά άλλη εκδοχή στο σημείο αυτό συναντιώνταν για μελέτη και πνευματική άσκηση οι μεγάλοι ιεράρχες της εκκλησίας μας Βασίλειος και Γρηγόριος, την περίοδο των σπουδών τους στην Αθήνα. Σπηλιά απο το σημείο του ιερού του ναού, απολήγει στην περιοχή του Γαλατσίου. Μάλιστα ιστορείται ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας η στοά εχρησιμοποιείτο σαν μυστικό πέρασμα απο τους Χριστιανούς. Στις 7 Ιουνίου του 1859 στον ναό και μέσα στον άνεμο εκδημοκρατισμού που είχε φυσήξει, έλαβε χώρα δέηση φοιτητών που ικέτευαν ταπεινά για την επίτευξη της ιταλικής ενοποίησης, υπέρ της νίκης των Γαλλοϊταλικών δυνάμεων, ενάντια στην Αυστρία. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, οι κατακτητές απαγόρευσαν την λειτουργία του ναού. Παράλληλα ο ναός υπέστη σύληση απο ιταλούς στρατιώτες. Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία Δεξαμενή και Λυκαβηττός, στην 2-η το «Αδριάνειο Υδραγωγείο» στην Δεξαμενή και στην 3-η φωτογραφία ο ερημίτης των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, φωτογραφημένος απο τον Παύλο Νιρβάνα το 1906, στην Πλατεία της Δεξαμενής. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*** Λυκαβηττός – Δεξαμενή (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)
Λυκαβηττός – Δεξαμενή (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Με την αύρα και την δροσιά του Λυκαβηττού, αλλά και του ιστορικού βάρους της σύνδεσής της με τον αυτοκράτορα Αδριανό, όσο και με την εμπνευσμένη επέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου στα νεότερα χρόνια, η περιοχή της Δεξαμενής αποτελεί μια απο τις επίζηλες περιοχές του κέντρου των Αθηνών. Η συνοικία ως Δεξαμενή ονοματοδοτήθηκε απο το περίφημο υδραγωγείο που είχε ξεκινήσει την κατασκευή του ο αυτοκράτορας Αδριανός και το αποπεράτωσε ο Αντωνίνος ο Ευσεβής τον 2-ο μ.Χ αιώνα. Κράτησε ωστόσο το όνομα Αδριάνειο. Το υδραγωγείο μάλιστα είχε μεγαλοπρεπή πρόσοψη με επιβλητικούς κίονες. Προϊόντος του χρόνου η Δεξαμενή χρησιμοποιούνταν όλο και λιγότερο και στα χρόνια της τουρκοκρατίας αχρηστεύθηκε τελείως. Προκειμένου μάλιστα να αντλήσουν απο αυτήν πολύτιμα οικοδομικά υλικά, ο Χασεκή την γκρέμισε και έχτισε το φερώνυμο με το όνομά του τείχος του Χασεκή. Στην οικοδόμηση του τείχους του Χασεκή, μέρος της πρόσοψης της Δεξαμένης, αποτέλεσε την «Μεσογείτικη» πόρτα του τείχους. Αξιοσημείωτο είναι επίσης το γεγονός, ότι οικοδομικά υπολείμματα της Δεξαμενής, υφίστανται και στην σύγχρονη κατασκευή. Απο τις χαρακτηριστικές φυσιογνωμίες τώρα στο κοινωνικό πεδίο της Δεξαμενής, στα σύγχρονα χρόνια υπήρξε ο «άγιος» της ελληνικής γραμματολογίας Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Διέμενε στην ευρύτερη περιοχή της, ενώ ήταν απο τους κεντρικότερους θαμώνες στα καφεναδάκια της Δεξαμενής. Άρρηκτα επίσης συνδεδεμένη ήταν η συνοικία με την κορυφαία στρατιωτικοκοινωνική παρέμβαση του Στρατιωτικού Συνδέσμου. Στην Δεξαμενή συνεδρίαζαν παρασκηνιακά τα μέλη του Συνδέσμου, υπο τον ταγματάρχη Πακίτο Ζυμπρακάκη, τον λοχαγό Κ. Σάρρο, τον λοχαγό Γ. Καραϊσκάκη, τον υπολοχαγό Χ. Χατζημιχάλη κ.α. προκειμένου με την σωστική για τον τόπο παρέμβασή τους – αντίπερα τότε στην κοινωνική παρακμή, το πτοημένο εθνικό γόητρο των Ελλήνων απο την οδυνηρή ήττα του ελληνοτουρκικού πολέμου του 1897, την χρεοκοπία με το περίφημο του Χαριλάου Τρικούπη «δυστυχώς επτωχεύσαμεν», αλλά και την απερίσταλτη αποσάθρωση του πολιτικού μας συστήματος – να προετοιμάσουν το έδαφος της έλευσης του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου, με το κίνημα στο Γουδί το 1909. Για τούτο εξάλλου μια απο τις οδούς της Δεξαμενής, φέρει τιμητικά το όνομα «Στρατιωτικού Συνδέσμου».
Πλατεία Δεξαμενής
Απο τα κεντρικά στοιχεία της ταυτότητας της Δεξαμενής, είναι η ομώνυμη Πλατεία Δεξαμενής, με σπουδαίες μνήμες απο τον πολιτισμό και την λογοτεχνία μας και αποτελώντας ορμητήριο της καλλιτεχνικής μας εκπόρευσης απο τις αρχές του 20-ου αιώνα. Η Πλατεία Δεξαμενής χαράκτηκε χωροταξικά το 1870. Διάστικτη απο πράσινο, λεύκες και αθάνατα. Ενώ η ηλεκτροδότησή της έγινε το 1902. Το τμήμα της πλατείας απο πάνω και εγγύτερα πρός τον Λυκαβηττό, με εξαίρεση τα καταλύμματα των βοσκών απο το Λιδωρίκι και των γαλατάδων, ήταν ακατοίκητο. Για τούτο εξάλλου είχε δοθεί στο τμήμα αυτό της Δεξαμενής, το όνομα «Κατσικάδικα». Το 1931 ο Δήμος προέβη στε μια πρωτόγνωρη για τα χρονικά πρωτοβουλία. Δημιούργησε στην Δεξαμενή μια πισίνα, τροφοδοτώντας την με θαλασσινό νερό, στην οποία έσπευδαν τα παιδιά της περιοχής για διασκέδαση. Προϊόντος του χρόνου όμως υποχωρούσε το πράσινο στο χώρο της Πλατείας και αλλοτριώνονταν ο πανέμορφος φυσικός χαρακτήρας της. Απο τα πιο χαρακτηριστικά στέκια της Πλατείας Δεξαμενής υπήρξαν δυο καφενεία στα οποία σύχναζαν και είχαν ταυτίσει το όνομά τους με αυτά, μερικοί απο τους σημαντικόττερους δημιουργούς της ελληνικής γραμματολογίας. Το πρώτο ήταν το καφενείο του Μπαρμπα Γιάννη που ξεκινίσε την λειτουργία του απο τον 19-ο αιώνα και το δεύτερο ήταν η «Τέρψις» ιδιοκτησίας του Σωτήρη Αργυρόπουλου, αντικρυστά απο το προηγούμενο. «Καθαρόαιμο» ωστόσο ως πρός την λογοτεχνική του φυσιογνωμία, ήταν το καφενείο του μπαρμπα Γιάννη. Είχε ζεστή ατμόσφαιρα που προσήλκυε λογοτέχνες, ενώ ακόμα πολύ φιλικότατες ήταν οι τιμές, που του αφαιρούσαν κάθε ελιτίστικο χαρακτήρα. Με την πάροδο του χρόνου το καφενείο αυτό έγινε το ήθικό έμβλημα της κοινωνικής ταυτότητας της Δεξαμενής. Θαμώνες του καφενείου που στην συντριπτική τους πλειονότητα ήταν και γείτονες στην συνοικία, αποτελούσαν οι επιφανέστερες φυσιογνωμίες των ελληνικών γραμμάτων της εποχής. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τους Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη, Γιάννη Βλοχογιάννη, Μ. Μητσάκη, Αγγ. Σικελιανό, Β. Δασκαλάκη, Μ. Αυγέρη, Ε. Αλεξίου, Σ. Μαυροειδή-Παπαδάκη, Απ. Μελαχοινό, Ν. Βέη, Ν. Λαπαθιώτη κ.α. Ήδη απο το 1907, η κίνηση στο καφενείο άρχισε να εγγίζει την ακμή της. Σε τούτο κατέτεινε το γεγονός ότι το καφενείο αποτέλεσε και το ορμητήριον των συγγραφέων του περιοδικού «Ηγησώ». Κυριώτεροι εκπρόσωποί του ήταν οι : Κ. Βάρναλης, Μ. Αυγέρης, Κ. Χρηστομάνος, Ν. Καρβούνης κ.α. Με την πάροδο του χρόνου αυτός ο κύκλος της Δεξαμενής, αναγορεύτηκε σε κυρίαρχο λογοτεχνικό ρεύμα. Χρόνια αργότερα και κατά μια περίεργη συγκυρία το καφενείο αυτό αγοράστηκε απο τον Σ. Αργυρόπουλο, ιδιοκτήτη του αντικρυστού «ανταγωνιστικού» καφενείου το οποίο γκρεμίστηκε. Με ένα ακόμη σημαντικό γεγονός για την ιστορία της λογοτεχνίας μας είναι συνδεδεμένο το καφενείο. Στον αύλειο χώρο του στην Δεξαμενή το 1906, ο Παύλος Νιρβάνας κατόρθωσε με την ιστορική του και σπάνια φωτογραφία στην ιστορία της λογοτεχνίας μας, να αποθανατίσει τον πατριάρχη της ελληνικής διηγηματογραφίας Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη. Στον χώρο επίσης της Πλατείας Δεξαμενής, υπήρχε και το καλοκαιρινό θέατρο «Παράδεισος» που ξεκίνησε τη λειτουργία του κατά τα έτη 1887-1896, περιλαμβάνοντας κυρίως στην θεματολογία του «κωμειδύλια». Με την έλευση του 20-ου αιώνα, στον χώρο του μικρού αυτού καλοκαιρινού θεάτρου έπαιζε ο Κονιτσιώτης κουκλοθέατρο, με χαρακτηριστική φιγούρα του τον «Πασχάλη», αλλά και ο καραγκιοζοπαίχτης Αντώνης Μόλλας, που εδραιώθηκε στον χώρο για πολλά χρόνια.
Ταβέρνα «Πάράδεισος»
Η ταβέρνα πρωτολειτούργησε το 1905 και ήταν ιδιοκτησίας του Μιχάλη Ματζαβελάκη.Έφερε το όνομα «Παράδεισος» απο το όνομα αντίστοιχου προηγουμένου κέντρου διασκεδάσεως, που είχε κλείσει. Η ταβέρνα αποτέλεσε στέκι σπουδαίων λογοτεχνών μας, όπως η Έλλη Αλεξίου, ο Ζήσης Σκάρος, η Γαλάτεια Καζαντζάκη κ.α. Με το πέρασμα του χρόνου και μέχρι το 1940, το μαγαζί εξελίχθηκε σε πολυτελές στέκι συνάντησης επώνυμων στελεχών της αθηναϊκής κοινωνίας. Ο ιδιοκτήτης της Μιχάλης Ματζαβελάκης, υπήρξε κεντρικό πολιτικό στέλεχος και προσωπικός φίλος του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου. Τα χρόνια εκείνα είχε αναλάβει με τις υψηλές πολιτικές του διασυνδέσεις, την εκτύπωση μερικών σχολικών βιβλίων, αλλά και άλλων κρατικών εντύπων.Το γεγονός αυτό απογείωσε την εκδοτική του επιχείρηση και τον εξακόντισε οικονομικά. Ενδεικτικό είναι μάλιστα το γεγονός, ότι είχε εκδώσει και δυο αναγνωστικά της Γαλάτειας Καζαντζάκη.
Πολυκατοικία Μιχάλη Ματζαβελάκη
Με την κατεδάφιση της ταβέρνας ο «Παράδεισος» ο Μιχάλης Ματζαβελάκης οικοδόμησε στα χρόνια του μεσοπολέμου, την πρώτη πολυκατοικία στον χώρο της Δεξαμενής. Αρχικά έκτισε μια διώροφη κατοικία για τις οικογενειακές του ανάγκες, αλλά απο το 1930 και εντεύθεν και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Α. Γεωργιάδη, προσέθετε ορόφους δίπλα και πάνω απο την αρχική του οικοδομή. Απο απόψεως κοινωνικής διαστρωμάτωσης η πολυκατοικία με τους διαφορετικής κοινωνικής καταγωγής ενοίκους της, ήταν μια βαβέλ, γι αυτό και την αποκαλούσαν «Quartier latin», ενώ είχε ακόμα και τους χαρακτηρισμούς «Καραβάν Σεράι», ή «Σεράι». Άρκετές ακόμα αρχιτεκτονικές και αισθητικές επεμβάσεις εδέχετο το κτίριο και μεταπολεμικά. Το 1974 η πολυκατοικία κατεδαφίστηκε και στην θέση της οικοδομήθηκε το ξενοδοχείο «Saint George Lycabettus», με ιδιοκτήτη πάντα την οικογένεια Ματζαβελάκη, που πρωταγωντίστησε συνάμα και στο πεδίο του αθλητισμού. Η οικογένεια Ματζαβελάκη είχε στην ιδιοκτησία της την λαοφιλή ομάδα της Αθήνας, τον Παναθηναϊκό και απο αυτή την αγόρασε την δεκαετία του ΄80, η οικογένεια Βαρδινογιάννη.
Λυκαβηττός
Πολυθρύλητος ο Λυκαβηττός στα τραγούδιά, στις λαϊκές μυθοπλασίες, στις μεγάλες στιγμές της εθνικής μας έξαρσης, αλλά και σε μύριες άλλες κοινωνικές εκφράσεις του αθηναϊκού λαού !!! Ο Λυκαβηττός συνιστά το υψηλότερο σημείο της Αθήνας μας.Εκτείνεται χωροταξικά Β.Α. του κέντρου της πόλης. Το αρχικό όνομα του λόφου ήταν «Αγχεσμός». Και απο το 1832 έλαβε το αρχαιοελληνικό όνομα «Λυκαβηττός», που σημαίνει καμπυλογενές ύψωμα. Για την ονομασία του Λυκαβηττού υπάρχουν και άλλες ερμηνείες. Μια εξ΄αυτών ότι προέρχεται απο τις λέξεις λύκη + βαίνω υπονοώντας την εμφάνιση του ήλιου απο το όρος ήτοι : «Βουνό του Λυκαυγούς». Άλλη εκδοχή ότι συναρτάται με την ύπαρξη πολλών λύκων στο λόφο, με τον λύκο όμως εδώ κατά τον Φαλίνο τον Ατθιδογράφο, να σημαίνει το φυτό «κρίνος της Ίριδος» και στηρίζεται στην ερμηνεία του Ησυχίου «λύκοις πληθύειν του όρους». Κατά μια ακόμα εκδοχή λιγότερο βάσιμη, το όνομα συναρτάται με λύκους που υπήρχαν στην οροσειρά του Αγχεσμού των Τουρκοβούνιων ή Λυκοβούνιων. Η ονοματοδοσία του ονόματος «Λυκαβηττός» στον λόφο έγινε απο τον γερμανό φυσιοδίφη Forchhamer. Το όνομα αυτό Λυκαβηττός μέχρι τότε χρησιμοποιείτο για να αποδώσει τον λόφο των Νυμφών. Περί τα μέσα του 19-ου αιώνα ο Αθηναίος ιστοριογράφος Δ. Σουρμελής χρησιμοποιούσε και τα δυο ονόματα «Αγχεσμός» και «Λυκαβηττός», για να αποδώσει τον ίδιο λόφο. Γι αυτό άλλωστε με τα δυο αυτά ονόματα, έχουν ονοματοδοτηθεί και οι δυο παράλληλοι δρόμοι που οδηγούν στον λόφο του Λυκαβηττού, «Λυκαβηττού» και «Αγχεσμού» - μετέπειτα μετονομασθείσα σε Βουκουρεστίου. Η μεν οδός Λυκαβηττού στο κομμάτι της έως την Ακαδημίας, πήρε το 1924 το όνομα «Αμερικής». Η δε «Αγχεσμού» ως την Ακαδημίας πάλι πήρε το 1901 το όνομα «Βουκουρεστίου». Η μυθολογία μας θέλει ως υπαίτια της δημιουργίας του λόφου του Λυκαβηττού την θεά Αθηνά. Κατά μια εκδοχή έτσι η Αθηνά γύριζε στην Αθήνα απο την Παλλήνη, φέροντας μαζί της βράχο, με τον οποίο στόχευε να οχυρώσει την Ακρόπολη. Ωστόσο καθ΄οδόν πληροφορήθηκε για την γέννηση του Εριχθονίου απο την κόρη του Κέκροπος, γεγονός που της προξένησε ταραχή, άφησε έτσι τον βράχο, ο οποίος σχημάτισε τον Λυκαβηττό. Κατά μια άλλη αντίστοιχη μυθολογική εκδοχή, η Αθήνα επέστρεφε απο την Πεντέλη κουβαλώντας βράχο, τον οποίο θα απέθετε στην Ακρόπολη για να υψώσει περισσότερο τον ναό της πρός τον ουρανό. Όμως τότε πληροφορήθηκε πως οι κόρες του Κέκροπος παραβιάζοντας τις οδηγίες της, άνοιξαν το καλάθι που τους είχε εμπιστευθεί και στο οποίο υπήρχε μέσα ο Εριχθόνιος. Ταράχτηκε τότε η Αθηνά, της έπεσε ο βράχος και έτσι δημιουργήθηκε ο Λυκαβηττός. Την περίοδο του Μεσαίωνα στην κορυφή του λόφου υπήρχε ένα εκκλησάκι. Κατά τον 18-ο αιώνα στην θέση του χτίστηκε ο Άγιος Γεώργιος και ένα δεύτερο εκκλησάκι των Αγίων Ισιδώρών, υφίσταται στην Ν.Δ. πλευρά. Αξίζει να σημειώσουμε ότι απο τον Λυκαβηττό ξεχύνονταν ορμητικός χείμαρρος, τα νερά του οποίου διίσταντο σε δυο κατευθύνσεις. Το ένα τμήμα του χειμάρρου ακολουθούσε την οδό Δημοκρίτου και το άλλο την οδό Λυκαβηττού. Και τα δυο ρυάκια του χειμάρρου συναντιώνταν σε ρεματιά στην οδό Ακαδημίας, η οποία τότε ελέγετο «βοϊδοπνίχτης». Απο κει διαμορφώνονταν άλλα δυο ρεύματα, που ξεχύνονταν με την σειρά τους στις οδούς Σταδίου και Πειραιώς. Με την απελευθέρωση απο τους Τούρκους ο λόφος του Λυκαβηττού είχε πενιχρή βλάστηση, σχεδόν μηδενική. Και απο το 1831 άρχισε να λαμβάνει χώρα εκτεταμένη λατόμευσή του, απο τον μεγάλο αρχιτέκτονα της εποχής Κλεάνθη, που ήταν εκ των δυο αρχιτεκτόνων οι οποίοι εκπόνησαν το πρώτο σχέδιο πόλεως της Αθήνας. Ο Στ. Κλεάνθης είχε αγοράσει μια μεγάλη έκταση αποκαλούμενη «μικρός Λυκαβηττός» ή «σχιστή πέτρα» η οποία απέληγε στην σημερινή Πανεπιστημίου και είχε δημιουργήσει «λιθοτομείο». Με την πάροδο του χρόνου και καθώς διαφαίνονταν ο επικερδής χαρακτήρας της επιχείρησης, δημιουργήθηκαν και άλλα λατομεία, που στην κυριολεξία ρήμαζαν τις πλαγές του λόφου, για να εξορύξουν την πολύτιμη πέτρα. Όμως απο το 1836 απαγορεύτηκε αυστηρά η λατόμευση.Μάλιστα ο ίδιος ο Στ. Κλεάνθης προσέφερε τμήμα της ιδιοκτησίας του στον Λυκαβηττό, πρός αναδάσωση. Και ήταν ιστορικά θα λέγαμε αυτή, η πρώτη πρωτοβουλία περιβαλλοντικής προστασίας του Λυκαβηττού. Και άλλα επίσης λατομεία στην βόρεια πλαγιά του λόφου σφραγίστηκαν λαμβάνοντας αποζημίωση, προκειμένου να προστατευτεί ο λόφος. Ωστόσο το 1840 – δεν θα κάνει καθόλου λάθος ο αναγνώστης εδώ, αν υποπτευθεί ότι αναλόγως της δυνάμεως των πολιτικών συμφερόντων της εποχής, άνοιγαν και έκλειναν τα λατομεία, που τηρουμένων των αναλογιών ήταν το μείζον περιβαλλοντικό πρόβλημα της εποχής, δηλαδή οι ίδιες πάντα ιστορίες στην αθάνατη και αγιάτρευτη απο το σαράκι του κομματισμού στην δημόσια ζωή Ελλάδα !!! – τα λατομεία ξαναετέθησαν σε λειτουργία. Επακολουθεί και νέα απαγόρευση της λατόμευσης, αλλά και πάλι νόμος του 1861 ξαναδίνει την δυνατότητα της θανατηφόρας περιβαλλοντικά λατόμευσης. Γεγονός που θα προξενήσει την οργίλη αντίδραση διανοούμεων και αρχαιολόγων της εποχής. Δυστυχώς τα κομμματικά συμφέροντα και οι αλλεπάλληλες πολιτικές παρεμβάσεις νεκρανάσταιναν κατά το δοκούν, τον νόμο για την λατομεία. Νέος νόμος το 1900 θα απαγορεύσει και πάλι την λατόμευση. Και ένα γαϊατανάκι αλλεπάλληλων απαγορεύσεων και απελευθέρωσης του νόμου θα ακολουθήσει μέχρι το 1960, οπότε και απαγορεύτηκε οριστικά η εξόρυξη πέτρας απο τον λόφο.
Την περίοδο 1880-1915 έλαβε χώρα δεντροφύτευση του Λυκαβηττού. Εγχείρημα δύσκολο λαμβανομένου υπόψη ότι τα μικρά δενδρύλια που φυτεύονταν, τα έτρωγαν τα κατσίκια που έβοσκαν στις πλαγιές του λόφου, στα ονομαζόμενα «Κατσικάδικα» όπως προαναφέραμε στην περιγραφή της Δεξαμενής. Με την ηθική μέριμνα της πριγκίπισσας Σοφίας, που πρωτοστάτησε το 1912 στην δενδροφύτευση, ξεκίνησε μεγάλη εκστρατεία αναδάσωσης όλων των λόφων της Αθήνας. Και το 1915 το εγχείρημα της αναδάσωσης του Λυκαβηττού το αναλαμβάνει η «Φιλοδασική Ένωση». Ωστόσο ο λόφος για μιαν ακόμη φορά θα απειληθεί, τώρα απο την άναρχη δόμηση. Στα χρόνια του Όθωνος δημιουργήθηκε απο ιδιώτες ένας μικρός δρόμος που οδηγούσε στον Άγιο Γεώργιο. Κάποιες λίγες φορές και για ειδικά γεγονότα, ο λόφος φωταγωγήθηκε. Έτσι το 1835 ο Λυκαβηττός φωταγωγήθηκε απο εκατό φανάρια που διαμόρφωναν ένα πελώριο φωτεινό «Ο», το οποίο παρέπεμπε στο πρώτο γράμμα του ονόματος του βασιλέως Όθωνος. Άλλη μια φορά στις 25 Μαρτίου του 1838 ο λόφος φωταγωγήθηκε απο θυμωνιές με κλαδιά, που καιόμενα σχημάτιζαν ένα πύρινο σταυρό. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα ο Ερν. Τσίλλερ προέβη στην εκπόνηση μιας πανοραμικής αρχιτεκτονικής μελέτης, για την αξιοποίηση του Λυκαβηττού που έφερε το όνομα «Αέρειον Θεραπευτήριον» προσδοκώντας να τον μετατρέψει σε χώρο υψηλού επιπέδου ψυχικής ξεκούρασης.Υπέβαλλε έτσι το πρωτοπόρο σχέδιό του στην κυβέρνηση του Χαρ. Τρικούπη, προσφέροντας μάλιστα την μελέτη του δωρεάν. Η μελέτη περιελάμβανε την δημιουργία πάρκου με ξενοδοχείο, καφενείο, μικρά περίπτερα, εξέδρες, κρήνες, συντριβάνια, τεχνητούς καταρράκτες, γεφυράκια, παιδικές χαρές και ότι άλλο θα μεταμόρφωνε τον λόφο σε επίγειο παράδεισο. Μάλιστα θα αντικαθίστατο με την μελέτη του το υφιστάμενοε εκκλησάκι του Αγ. Γεωργίου, με ένα μικρό σταυροειδή ναό, με αναγεννησιακό τρούλο. Πάραυτα το υπερβολικό κόστος εκτέλεσης της μελέτης, δεν επέτρεψε ποτέ την δημιουργία του «Αέρειου Θεραπευτηρίου», Ο Τσίλλερ όμως και έχοντας ο ίδιος ξεχωριστή αγάπη για τον Λυκαβηττό, το 1900 σχεδίασε το ηρώον της ελληνικής ανεξαρτησίας στο Λυκαβηττό. Το μνημείο συνίσταται σε μια τετραγωνική στοά με πύργους και αγάλματα. Ήδη απο τα μισά του 19-ου αιώνα θα υπάρξει οικιστικός οργασμός στον Λυκαβηττό, με πλήθος οικοδομών να φυτρώνουν στην περιοχή του λόφου. Ανάμεσα στα οικοδομήματα και τα αποκαλούμενα «μεταπρατικά». Ήταν διώροφες και ημιτριώροφες κατοικίες, οι οποίες είχαν δημιουργηθεί πρός ενοικίαση, κατά βάση σε φοιτητές, αλλά και λογοτέχνες και καλλιτέχνες. Το 1922 με την έκσπαση της μικρασιατικής τραγωδίας, ένα τμήμα του λόφου στους Β.Α. πρόποδές του πλησίον των Αμπελοκήπων, περιξ της αμερικάνικης πρεσβείας, παραχωρήθηκε για στέγαση προσφύγων. Και έτσι κτίστηκε εκεί συγκρότημα «προσφυγικών πολυκατοικιών». Συνίσταται σε συστοιχία επτά πολυκατοικιών, περιμετρικά μιας πλατείας, με 120 διαμερίσματα τα οποία κατασκευάστηκαν το διάστημα 1933-36 απο τον αρχιτέκτονα Κιμ.Λάσκαρη. Το 1925 την τελευταία στιγμή, μόλις απετράπη ένα ανουσιούργημα στον λόφο, απο διανοουμένους της Ελλάδας και του εξωτερικού. Επιχειρήθηκε η δημιουγία οικοδομικού συγκροτήματος στην κορυφή του Λυκαβηττού, με καζίνο και άλλους χώρους αναψυχής. Σημειώνουμε ότι στην νότια πλευρά του Λυκαβηττού είχαν εγκατασταθεί τα πολυβολεία το 1926.Εκτοτε μέχρι και σήμερα, σε εθνικές και άλλες επετείους κανονιοβολούν εορτάσιμα.Το διάστημα 1929-1934 πρωτοστατούντος του αναγεννησιακού μας πολιτικού ανδρός και πρωθυπουργού μας Αλεξάνδρου Παπαναστασίου, κατασκευάστηκε στο Λυκαβηττό ο περίφημος «φάρος της ειρήνης», επ΄ευκαιρία του Συνεδρίου της Ειρήνης που ελάμβανε χώρα στην Αθήνα.
Δοθείσης όμως της μεγάλης ποσότητας ηλεκτρικής ενέργειας που κατανάλωνε αποτέλεσε σημείο έριδος μεταξύ του Αλέξανδρου Παπαναστασίου και του τότε δημάρχου Σπύρου Μερκούρη. Το 1941 ο φάρος καταστράφηκε απο τους Γερμανούς. Το 1931 σημειώνουμε ότι δημιουργήθηκε το πρώτο αναψυκτήριο στον Λυκαβηττό «Πράσινη τέντα».Στα χρόνια του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, ο Λυκαβηττός αποτέλεσε το κεντρικό σημείο της αντιαεροπορικής άμυνας της πόλης. Όμως το 1941 παραλίγο να έχουμε όλεθρο στον βράχο του Λυκαβηττού. Οι Γερμανοί είχαν τοποθετήσει γύρω του νάρκες, οι οποίες τελικά αφαιρέθηκαν αφότου έγινε η απελευθέρωση. Ανάμεσα στον ναό των Αγίων Ισιδώρων και το αναψυκτήριο «Πράσινη Τέντα», υφίσταται το καταφύγιο του Λυκαβηττού. Δημιουργήθηκε το 1936 με βάθος σχεδόν 100 μέτρα, με την προοπτική φύλαξης είτε των αρχείων του κράτους, είτε «υψηλών» για το εθνικό συμφέρον προσώπων, σε έκτατες περιπτώσεις υψηλού κινδύνου. Την περίοδο 1961-64 τοποθετήθηκε στο λόφο τελεφερίκ, με αφετηρία την διασταύρωση των οδών Πλουτάρχου και Αριστίππου, προκειμένου να υπάρξει μεγαλύτερη τουριστική ανάπτυξή του. Ετέθη σε λειτουργία για πρώτη φορά το 1965, προξενώντας οργίλες αντιδράσεις. Κεντρικός εκφραστής αυτών των αντιδράσεων, ήταν ο αρχιτέκτονας Κ. Μπίρης, που θεωρούσε την τοποθέτηση του τελεφερίκ για τον Λυκαβηττό αισθητική βαρβαρότητα. Στα χρόνια της μεταξικής δικτατορίας η Πλατεία του Λυκαβηττού χρησιμοποιήθηκε για κεντρικές εκδηλώσεις της Εθνικής Οργάνωσης Νεολαίας, του Ιωάννη Μεταξά.
Ναός Αγίου Γεωργίου Λυκαβηττού
Συνιστά μικρό ναό με τρούλο στην κορυφή του λόφου. Ανηγέρθη το 18-ο αιώνα στην θέση προγενέστερου βυζαντινού ναού.Παράπλευρα σ΄αυτόν τον ναό και σε κελί που είχε φτιάξει ο ίδιος, μόνασε ο ιερομόναχος Εμμανουήλ Λουλουδάκης και με τον θάνατό του τάφηκε στον λόφο. Στα χρόνια της δεκαετίας του 1880 ο ναός ανακαινίστηκε και επεξετάθη. Το 1900 χτίστηκε ο πέτρινος εξώστης. Και το 1902 χτίστηκε με την οικονομική αρωγή του μεγαλεπιχειρηματία Ν. Θών, το καμπαναριό στο οποίο τοποθετήθηκε καμπάνα, που είχε δωρήσει για τον σκοπό αυτό, η βασίλισσα Όλγα. Το 1958 η καμπάνα όλως απροσδοκήτως καταστράφηκε και στην θέση της τοποθετήθηκε καινούρια.
Θέατρο Λυκαβηττού
Πρόκειται για μεταλλική λυόμενη κατασκευή, η οποία δημιουργήθηκε το 1964-65 απο τον αρχιτέκτονα Τάκη Ζενέτο, επικαλύπτονας στην θέση αυτή ένα απο τα υφιστάμενα παλιά λατομεία. Το θέατρο αυτό είχε αποτελέσει μια εμπνευσμένη πρόταση της μεγάλης μας ηθοποιού και θεατρανθρώπου Άννας Συνοδινού.
Ναός Αγίων Ισιδώρων
Σε ένα φυσικό καμπύλωμα και στην δυτική πλευρά του Λυκαβηττού, υφίσταται ο ναός των Αγίων Ισιδώρων.Ο συγκαιρινός ναός ανηγέρθη στον χώρο παλαιότερου που κάηκε το 1929. Πολλές δοξασίες συνοδεύουν την δημιουργία του ναού.Κατά μια εκδοχή ο ναός συναρτάται με την αποκάλυψη στην σπηλιά των οστών ασκητή, ο οποίος έφερε στο στήθος του την εικόνα των Αγίων Ισιδώρων. Ενώ κατά άλλη εκδοχή στο σημείο αυτό συναντιώνταν για μελέτη και πνευματική άσκηση οι μεγάλοι ιεράρχες της εκκλησίας μας Βασίλειος και Γρηγόριος, την περίοδο των σπουδών τους στην Αθήνα. Σπηλιά απο το σημείο του ιερού του ναού, απολήγει στην περιοχή του Γαλατσίου. Μάλιστα ιστορείται ότι στα χρόνια της τουρκοκρατίας η στοά εχρησιμοποιείτο σαν μυστικό πέρασμα απο τους Χριστιανούς. Στις 7 Ιουνίου του 1859 στον ναό και μέσα στον άνεμο εκδημοκρατισμού που είχε φυσήξει, έλαβε χώρα δέηση φοιτητών που ικέτευαν ταπεινά για την επίτευξη της ιταλικής ενοποίησης, υπέρ της νίκης των Γαλλοϊταλικών δυνάμεων, ενάντια στην Αυστρία. Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής, οι κατακτητές απαγόρευσαν την λειτουργία του ναού. Παράλληλα ο ναός υπέστη σύληση απο ιταλούς στρατιώτες. Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία Δεξαμενή και Λυκαβηττός, στην 2-η το «Αδριάνειο Υδραγωγείο» στην Δεξαμενή και στην 3-η φωτογραφία ο ερημίτης των ελληνικών γραμμάτων Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης, φωτογραφημένος απο τον Παύλο Νιρβάνα το 1906, στην Πλατεία της Δεξαμενής. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*** Εξάρχεια – Νέαπολη (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)
Ως γενέθλιες συνοικίες των γραμμάτων και του πολιτισμού, θα μπορούσαν να αποκληθούν η Νεάπολη και τα Εξάρχεια. Στις αγκάλες τους έζησαν και μεγαλούργησαν πνευματικά και καλλιτεχνικά, οι υψηλότερες κορυφογραμμές της τέχνης και της ελληνικής γραμματολογίας. Η περιοχή της Νεάπολης οριοθετείται χωροταξικά απο την Ακαδημίας μέχρι την οδό Αλεξάνδρας και απο τους πρόποδες του Λυκαβηττού μέχρι τα Εξάρχεια. Η ονοματοδοσία της περιοχής προέκυψε εκ του γεγονότος ότι σηματοδότησε την επέκταση της παλαιάς πόλης με την Νέα, άρα «Νεάπολη», που οριοθετείτο τότε μέχρι το ιστορικό κέντρο της Πλάκας, του Θησείου και του Ψυρρή. Αρχικά το όνομα Νεάπολη είχε δοθεί στην περιοχή που χωροταξικά περικλείνονταν βόρεια και δυτικά της Παλαιάς πόλης. Με την δημιουργία της νέας πόλης, το δυτικό τμήμα της ονομάστηκε «Μεταξουργείο» απο το εργοστάσιο επεξεργασίας μετάξης που λειτουργούσε στην περιοχή, ενώ στο ανατολικό τμήμα εδόθη το όνομα «Νεάπολις». Οικιστικά η Νεάπολη άρχισε να συγκροτείται κατά τα μέσα του 19-ου αιώνα απο σοβατζήδες, χτιστάδες, και μαρμαράδες, που είχαν σπεύσει στην Αθήνα πρός αναζήτηση καλυτέρας τύχης την περίοδο της ανοικοδόμησης. Όμως τα οικόπεδα τότε εντός του σχεδίου πόλεως, ήταν πολύ ακριβά για τις δυνατότητές τους και έτσι εστράφησαν στα εκτός σχεδίου πόλης οικόπεδα της Νεάπολης. Η νέα περιοχή που δημιουργήθηκε, «πολιτικογραφήθηκε» ως «Προάστιον» και ξεδιπλώνοταν χωροταξικά πάνω απο την Ακαδημίας. Η ονομασία «Προάστιον» παρέμεινε για πάρα πολύ χρόνο και με το ίδιο εξάλλου όνομα, ονομάζονταν η κεντρική οδός της συνοικίας μετέπειτα γνωστή μας Εμμ. Μπενάκη. Αρχικά ως πρός την οικιστική της φυσιογνωμία η «Νεάπολη» ήταν σαν ένα μικρό αυτοδύναμο χωριό, με τα δικά του μαγαζιά και το αυτόνομο δίκτυο του. Με την πάροδο του χρόνου όμως ενσωματώθηκε οργανικά στον κορμό της πόλης και προξένησε αυτόχρημα και την άνοδο της τιμής των οικοπέδων της. Για τούτο άλλωστε με το πέρας της οθωνικής περιόδου, οι εσωτερικοί μετανάστες που έρχονταν στην Αθήνα απέφευγαν για οικονομικούς λόγους την αναζήτηση κατοικίας στην Νεάπολη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της συμπεριφοράς, οι πετράδες, κτιστάδες Αναφιώτες, που για να ανταποκριθούν στο κόστος αναζήτησης στέγης, κατέφυγαν στην Β.Α. πλευρά της Ακροπόλεως στην Πλάκα και συγκρότησαν τα «Αναφιώτικα». Οι οικίες της Νεάπολης συνιστούσαν χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκού νεοκλασικισμού κατά βάση μονοώροφα κτίρια, διακοσμημένα με κεραμεικά στολίδια, σε αντιδιαστολή με τα πλούσια νεοκλασικά, που επενδύονταν αισθητικά με μάρμαρο και ακροκέραμα. Παράλληλα τα λαϊκά αυτά σπίτια, διέθεταν επιμελημένους κήπους με πρασιές, γιασεμιά και γαζίες, αλλά και πηγάδια για την άρδευσή τους. Την συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της Νεάπολης, αποτέλεσαν οι φοιτητές που έρχονταν για να σπουδάσουν. Νοίκιαζαν έτσι ένα δωμάτιο ή έμπαιναν οικότροφοι σε ένα σπίτι.
Εξάρχεια
Η περιοχή οριοθετείται δυτικά της Νεάπολης και συγκροτήθηκε οικιστικά την περίοδο 1870-1880 κάτω απο τον λόφο του Στρέφη. Ονοματοδοτήθηκε απο το όνομα ενός Ηπειρώτη παντοπώλη του Έξαρχου, που διατηρούσε το παντοπωλείο του στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού. Κορυφαίοι άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων διέμεναν στα Εξάρχεια και παρήγαν το οιστρηλατημένο ηθικά έργο τους. Αναφέρουμε χαρακτηρισρικά τους Ν. Γύζη (1842-1901) που διέμενε με την οικογένειά του στη οδό Θεμιστοκλέους 18, όταν μετεγκαταστάθηκαν απο την Τήνο στην Αθήνα το 1850 – μάλιστα ο πατέρας του ήταν ξυλουργός και ήλθε την περίοδο της ανοικοδόμησης αναζητώντας καλύτερη τύχη. Εκεί στην Θεμιστοκλέους εξάλλου ήταν και το πρώτο εργαστήρι του ζωγράφου - ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης (1839-1919) απο την Τήνο και αυτός στην πρώτη φάση της μετεγκατάστασής του στην Αθήνα το (1855), ο Δημήτριος Βερναδάκης (1833-1907), ο μεγαλύτερος σύγχρονος έλληνας γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) αρχικά στην οδό Μαυρομιχάλη 6 και αργότερα στην οδό Δαφνομήλη 35, απο το 1930 μέχρι και τον θάνατό του το 1938, ο αρχαιολόγος επι χρόνια διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και επιφανής ιστοριοδίφης της Αθήνας Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς (1866-1954) στην οδό Σολωμού, ο περίφημος ιδιοκτήτης της «Εστίας» που συνέδεσε το όνομά του εκδοτικά με την πνευματική μεγαλουργία της γενιάς του ΄30 Ιωάννης Κολλάρος (1870-1956) στην οδό Δελφών, ο Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1934) σε πρώτη φάση την οδό Δερβενίων 14 και αργότερα στην οδό Θεμιστοκλέους 52 - μάλιστα στην οικία του Θ. Βελλιανίτη στην δύση του 19-ου αιώνα λειτούργησε ένα απο τα ονομαστά φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών κάθε Παρασκευή βράδυ, το οποίο συναποτελούσαν επιφανείς λογοτέχνες, εικαστικοί και πολιτικοί της εποχής. Χαρακτηριστικότεροι σ΄ αυτούς υπήρξαν οι Γ. Σουρής, Π. Νιρβάνας, Ν. Σπανδωνής, Ιωαν. Πολέμης, Δ. Χατζόπουλος, Γ. Καμπύσης, Αρ. Προβελλέγιος, Δ. Καμπούρογλου, Κ. Παρθένης, οι επιφανείς ζωγράφοι : Γ. Ροϊλλός και Θ. Ράλλης, όπως και άλλοι ακόμα λογοτέχνες και δημοσιογράφοι- ο Αλεξ. Μωραϊτίδης (1850-1929) στην οδό Σολωμού, ο Μπάμπης Άννινος (1852-1934), ο περίφημος ιδιοκτήτης του «Νουμά» Δ. Ταγκόπουλος (1867-1926, ο Δ. Καμπούρογλου, ο Τίμος Μωραιτίνης (1875-1952), στην διασταύρωση των οδών Σόλωνος και Σίνα στα παιδικά του χρόνια, ενώ μετέπειτα εγκατάστάθηκε στην Πλάκα, ο σπουδαίος συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) στην οδό Καλλιδρομίου, ο αιρετικός Κώστας Ταχτσής (1927-1988) σε πάροδο της οδού Ιπποκράτους, κατά την παιδική του ηλικία και η ασυμβίβαστη Λιλή Ζωγράφου (1922-1998) στην οδό Διδότου μέχρι τον θανατό της.
Διάστικτη όμως υπήρξε η Νεάπολη και απο πολλά θέατρα. Στην συνοικία λειτούργησαν έτσι : Το «Θέατρο Νεαπόλεως» επι της οδού Ιπποκράτους το οποίο λειτούργησε απο το 1899 μέχρι το 1916 χρονιά στην οποία κατεδαφίστηκε. Το θέατρο «Πευκάκια» που άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1896 και έπαιζε λαϊκά θεάματα, το κινηματοθέατρο «Πικ-Νίκ Εξαρχείων», το θέατρο «Των Κωμωδιών Πολυθεάμα» επι της οδού «Προαστίου» μετέπειτα Εμμ. Μπενάκη που λειτούργησε απο το 1891-92 μέχρι το 1899. Αλλά και πολύ απο τους πιο αγαπημένους κινηματογράφους του Αθηναϊκου κοινού, υπήρξαν και υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Νεάπολης. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους : «Αλφαβίλ» Μαυρομιχάλη 168 με αποσπώμενη οροφή για να λειτουργεί και ως θερινός. Για πρώτη φορά λειτούργησε το 1967 ως «Φλώρα», στην συνέχεια ως «Play Boy» και απο το 1986 ως «Αλφαβίλ» απο την αντίστοιχη ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη Ζαν-Λυκ Γκοντάρ-έχει κλείσει πλέον, ο κινηματογράφος «Νέα Παναθήναια» στην διασταύρωση των οδών Λεωφ. Αλεξάνδρας και Χαρ. Τρικούπη 182, ετέθη σε λειτουργία απο το 1928 μέχρι και το 1967 και μετεφέρθη το 1966 στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, ο οποίος πρωτολειτούργησε ως «Παναθήναια» και μετονομάσθη σε «Νέα Παναθήναια». Ο κινηματογράφος έχει χαρκτηριστεί διατηρητέος. Ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Εκράν» στην διασταύρωση των οδών Ζωναρά και Αγαπίου, απο το 1969 που έχει χαρακτηριστεί και αυτός διατηρητέος. Ο κινηματογράφος «Ααβόρα» που ξεκίνησε το 1964. Εχει το ιδιότυπο αυτό όνομα που είναι ένα είδος φοίνικα και που παράλληλα όμως με τα δυο του «α-α» εξασφάλιζε την πρώτη θέστη στις καταχωρήσεις των εφημερίδων. Στο φουαγιέ του κινηματογράφου υπάρχει μια επίζηλη συλλεκτική μηχανή προβολής του 1928. Ακόμα ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Βοξ» στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης. Παράλληλα σημειώνουμε την ύπαρξη αρκετών σπουδαίων νεοκλασικών, εκλετικιστικών και μοντερνιστικών κτιρίων, που προσέδιδαν ξεχωριστή βαρύτητα στην Νεάπολη και τα Εξάρχεια, σε ότι αφορά την διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης. Τέλος σημειώνουμε πως μήτρες παραγωγής πολιτισμού και πνευματικής δημιουργίας αυτές οι γειτονιές, φιλοξένησαν και φιλοξενούν αρκετούς σημαντικούς εκδοτικούς οίκους. Ενώ μεταπολεμικά γύρω απο την οδό Θεμοστοκλέους και σ΄αυτήν, υπήρχαν οι σπουδαιότερες εταιρείες κινηματογρφικής παραγωγής. Εξ αυτού του λόγου άλλωστε η Θεμιστοκλέους ονομάζονταν περιπαιχτικά «Χόλυγουντ». Παραθέτουμε παρακάτω μερικούς απο τους χαρακτηριστικότερους. Το βιβλιοπωλείο – εκδόσεις «Εστία». Και μόνο η ηθική μεγαλουργία της περίφημης και βρυσομάνας πνευματικά γενιάς του ΄30, της οποίας τα οιστρηλατημένα πνευματικά βήματα εκπορεύτηκαν μέσα απο την «ΕΣΤΙΑ», αρκεί για να την καταστήσει την πιο πολύτιμη κυψέλη καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πατρίδα μας. Σε ποιόν να πρωτοαναφερθούμε πραγματικά και ποιόν να παραλείψουμε ; Τον Στρατή Μυριβήλη, τον Ηλία Βενέζη, τον Μίτια Καραγάτση, τον Γιώργο Θεοτοκά, τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Κοσμά Πολίτη; Ένας πνευματικός Όλυμπος στην κυριολεξία με τιτάνες !!! Αλλά ας δούμε την ιστορία του βιβλιοπωλείου εξελικτικά στον χρόνο. Το βιβλιοπωλείο της «Εστίας» δημιουργήθηκε το 1885 απο τον Γεώργιο Κασδόνη και εγκαταστάθηκε στην οικία Παύλου Λάμπρου, επι της Σταδίου 32. Ο Κασδόνης υπήρξε παράλληλα και διευθυντής του περιοδικού «Εστία» απο το 1882, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1876 με πρώτο διευθυντή τον Παύλο Διομήδη. Απο το 1888 έλαβε χώρα αλλαγή διεύθυνσης του περιοδικού και τα ηνία του ανέλαβαν οι Ν. Πολίτης, και Γ. Δροσίνης, ενώ απο το 1890 το περιοδικό άλλαξε όμομα σε εικονογαφημένη «Εστία» και την περίοδο 1891-94 την διεύθυνσή του ανέλαβε ο Γ. Δροσίνης.
Ωστόσο ο Κασδόνης και ως ανήσυχο πνεύμα της εποχής του, επεκτάθηκε και στις εκδόσεις. Το 1901 θα έχουμε μια νέα διαδοχή στο βιλιοπωλείο-εκδόσεις. Την σκυτάλη της διοίκησης αναλαμβάνει ο ανεψιός του Κασδόνη Ι. Κολλάρος, που ήδη ως υπάλληλος αποτελούσε την ψυχή του βιβλιοπωλείου. Άρρηκτα συνδεδεμένο με το βιβλιοπωλείο – οίκο της «Εστίας» είναι και το περιοδικό «Νέα Εστία», που συνιστά το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό στα ελληνικά γράμματα, απο το 1927 που πρωτοεξεδόθη. Διευθυντές έκδοσης του περιοδικού υπήρξαν οι : Γρηγόριος Ξενόπουλος, την περίοδο (1927-1935), Πέτρος Χάρης (1935-1987), Σταύρος Ζουμπουλάκης (1908-2012), Ν.Ε. Καραπιδάκης 2012 μέχρι σήμερα. Το 1923 λαμβάνει χώρα μεταστέγαση της Εστίας. Μεταφέρεται έτσι απο την οικία του Π. Λάμπρου στην οδό Σταδίου, στην οδό Λύτσικα στην διασταύρωση των οδών Πεσμαζόγλου και Σταδίου. Παράλληλα το βιβλιοπωλείο ανοίγει και υποκατάστημα στην οδό Ιπποκράτους 37. Το 1936 επανακάμπτει στην αρχική διεύθυνση, οικία του Λάμπρου, δίπλα στην οποία ανήγει και το περίφημο καφενείο του Λουμίδη. Σ΄αυτήν του την θέση το βιβλιοπωλείο θα πραμείνει μέχρι την μεταφορά του στην οδό Σολωνος 60. Το 1972 θα έχουμε μια νέα αλλαγή στην διεύθυνση του βιβλιοπωλείου. Με την αποβίωση του εκελούντος χρέη διευθυντού Κ. Σαραντόπουλου, τα ηνία της επιχείρησης αναλαμβάνει η κόρη του Μάνια Καραϊτίδη. Το 1998 προκύπτει διάσταση της επιχείρησης σε δυο μέρη. Τις μέν εκδόσεις ανέλαβε η Εύα Καραϊτίδη οι οποίες στεγάζονταν απο το 1998 σε ιδιόκτητο κτίριο επι της οδού Ευριπίδου 84, ενώ το βιβλιοπωλείο αναλαμβάνει ο Γιάννης Καραϊτίδης. Μοίρα τραγική το ηθικά απαράμιλλο βιβλιοπωλείο της «Εστίας», με την ευρυδιάστατη συμβολή του στην αναγέννηση των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων, θα κλείσει το 2013, υπο το βάρος της αφόρητης οικονομικής μας κρίσης.
Συγκρότημα Νομικής Σχολής
Ευρίσκεται επι των οδών Σίνα 3, Σόλωνος 57 και Μασσαλίας. Συνίσταται σε ένα νεοκλασικό – συστοιχία κτιρίων. Το πρώτο κτίριο της συστοιχίας ανηγέρθη επι της οδού Σίνα 3 περι το 1880 και στέγασε την Νομική Σχολή. Ένα νέο κτίριο επέκταση του πρώτου οικοδομήθηκε την περίοδο 1933-36 σε σχέδια του Εμμ. Κριεζή και με αισθητικές επιρροές απο το μπάουχάουζ, το κτίριο μάλιστα αυτό κατέστη ευρύτερα γνωστό ως κτίριο των «Θεωρητικών Επιστημών». Και το 1975 το κτίριο επεξετάθη μέχρι την οδό Μασσαλίας 5. Για μακρό χρονικό διάστημα τα κτίρια επι της οδού Σόλωνος και Σίνα φιλοξένησαν την Φιλοσοφική, την Θεολογική και τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.Την δεκαετία όμως του 1980 που πραγματοποιήθηκε αποκένρωση των εκπαιδευτικών μας ιδρυμάτων, όπως εξάλλου έγινε με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, η Φιλοσοφική και η Θεολογική Σχολή μετεφέρθησαν στου Ζωγράφου στην Πανεπιστημιούπολη και στα κτίρια στεγάζεται σήμερα μόνο η Νομική Σχολή.Την τελευταία περίοδο έγινε και αισθητική αποκατάσταση των κτιρίων απο τις φθορές του χρόνου.
Κτίριο Συλλόγου Συνταξιούχων Τραπέζης της Ελλάδος
Ευρίσκεται επι της οδού Σίνα 16. Το κτίριο είναι υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής, ανηγέθρθη το 1890 και χρησιμοποιήθηκε σε πρώτη φάση ως οικία. Το 1930 πέρασε στην ιδιοκτησία του Συλλόγου υπαλλήλων της Τραπέζης της Ελλάδος. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής, απο το κτίριο ανέπτυξε έντονη δράση η παράνομη οργάνωση ΕΑΜ τραπεζοϋπαλλήλων. Απο το 1948 έλαβαν χώρα αισθητικές παρεμβάσεις στο κτίριο και προσέλαβε την σημερινή του μορφή.
Νεοκλασικό της Καπλανών
Πανέμορφο νεοκλασικό διώροφο κτίριο που ευρίσκεται επι της οδού Καπλανών 11. Ανηγέρθη το 1891 και αποτέλεσε κατοικία του Α΄προέδρου της Α΄ελληνικής δηκοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη. Απο το 1908 το κτίριο κατοικήθηκε απο την οικογένεια του Κορίνθιου βουλευτή Απόστολου Ζούζουλα έως και τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο. Παράλληλα με την οικία στον χώρο του κτιρίου λειτούργησε και το πολιτικό γραφείο του βουλευτή Ζούζουλα, αποτελώντας πολιτικό ορμητήριο σημαντικών εξελίξεων του κραταιού τότε «Λαϊκού Κόμματος». Ξέχωρα ωστόσο με τις πολιτικές ζυμώσεις και εξελίξεις, η οικία Ζούζουλα αποτελούσε και ένα σημαντικό φιλολογικό σαλόνι, με πρωτεργάτη την Ελένη – Ζούζουλα-Κανελοπούλου. Στην εσωτερική διακόσμηση του κτιρίου, άφησε το αποτύπωμά του ο νεαρός και πολλά υποσχόμενος τότε ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Στα αλγεινά χρόνια της κατοχής το κτίριο φιλοξένησε το Ίδρυμα «Οίκος της φοιτήτριας» που τότε συνεστήθη και είχε σημαντική ηθική συμβολή στις ασθενέστερες οικονομικά φοιτήτριες, ιδία της επαρχίας. Το 1981 και με τους καταστρεπτικούς σεισμούς που έλαβαν χώρα, το ίδρυμα διέκοψε την λειτουργία του. Ενώ απο το 1992 εγκατέλειψε οριστικά το οίκημα.
Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
Ευρίσκεται επι τις οδού Σίνα 31. Και συνιστούσε τμήμα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1907 δεχόμενο ως μαθητές του μόνον αγόρια. Ενώ απο το 1911 δέχεται και κορίτσια. Το 1925 αφίχθη απο την Γαλλία, ο περίφημος καθηγητής και ηθικός μέντορας για πολλές δεκαετίες του Ινστιτούτου, Οκτάβιος Μερλιέ (1897-1976).Προτού εκσπάσει ο φονικός Β΄παγκόσμιος πόλεμος το Ινστιτούτο αριθμούσε 2.000 μαθητές και 34 καθηγητές. Στα οδυνηρά χρόνια της κατοχής το Ινστιτούτο κατέστη θύλακας αντιστασιακών δράσεων εναντίον του ναζιστικού ζυγού. Ο ασίγαστος πατριώτης Μερλιέ που είχε πέσει στο στόχαστρο των αρχών κατοχής, αναγκάστηκε να φύγει για την Γαλλία, αλλά και στην πατρίδα του ως ένθερμος υποστηρικτής του Ντε Γκώλ και σφόδρα πολέμιος της προδοτικής και γερμανόδουλης κυβέρνησης Πεταίν του Βισύ, ετέθη σε εν κατοίκω περιορισμό. Το 1945 όμως επέστρεψε στην Αθήνα και συνέχισε ακατάπαυστα την πατριωτική του δράση. Κορυφαία συνεισφορά του οι 156 υποτροφίες σε λαμπρούς έλληνες διανοούμενους την περίοδο του εμφυλίου. Χάρις στην σπουδαία αυτή ηθική δράση του Οκτάβιου Μερλιέ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Κώστας Αξελός, ο Νίκος Σβορώνος, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Κουλεντιανός – οι πέντε τελελευταίοι μάλιστα έφυγαν με το πλοιό «Ματαρόα» το 1945 για το Παρίσι - και πολλοί άλλοι έλληνες διανοούμενοι γλύτωσαν τον θάνατο απο τα στρατεύματα κατοχής. Την λαμπρή προσπάθεια του Οκτάβιου Μερλιέ, επάξια συνέχισε ο Ροζέ Μίλλιεξ (1913-2006) σύζυγος εν άλλοις της εξαίρετης συγγραφέως μας Τατιάνας Γκρίτση-Μίλλιεξ (1920-2005). Αλλά και στο πεδίο των πρωτοπόρων πολιτισμικά και εκπαιδευτικά εκδόσεων, το Γαλλικό Ινστιτούτο είχε σπουδαία παρουσία και συμβολή. Εξέδωσε μεταπολεμικά εκατοντάδες τόμους, που συνιστούν ένα σπουδαίο πολιτισμικό κεφάλαιο. Τέλος μαζί με την πελώρια πολιτισμική συμβολή του Γαλλικου Ινσιττούτου στην ελληνική κοινωνία, να σημειώσουμε την εξαίρετη βιβλιοθήκη που κατέχει, φέρουσα απο το 1986 το όνομα «Οκτάβιος Μερλιέ», πρός τιμήν του πρώτου και μεγάλου διευθυντή του Ινστιτούτου, η οποία συνάμα αποτελεί μια εκ των παλαιοτέρων βιβλιοθηκών των Αθηνών. Το καινούριο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου ανηγέρθη το 1973 σε σχέδια του Σ. Μολφέση.
Πευκάκια
Διάστικτη απο πράσινο – όαση αληθινή στο παραμοφωμένο αστικό σημερινό περιβάλλον της Αθήνας, η συνοικία των Πευκακίων. Η περιοχή οριοθετείται χωροταξικά στους πρόποδες του Λυκαβηττού και δεντροφυτεύτηκε απο τον πρωτοπόρο και στην περιβαλλοντική του συνείδηση πρωθυπουργό της Ελλάδος Χαρίλαο Τρικούπη το 1880, που επεδείκνυε ξεχωριστή ηθική φροντίδα για το περιβάλλον της Αθήνας. Κεντρικό σημείο αναφοράς στην συνοικία ο περικαλλής ναός του Αγίου Νικολάου στην Ασκληπιού. Ο ναός ανηγέρθη το διάστημα 1889-1895 σε σχέδια των Αναστάση και Γεράσιμου Μεταξά, με την γενναία οικονομική δωρεά του μεγαλεπιχειρηματία της εποχής Ν. Θων. Τα εγκαίνια του ναού που αποτέλεσαν μείζον πολιτιστικό γεγονός της τότε Αθηναϊκής κοινωνίας, τίμησε με την παρουσία της και η βασιλική οικογένεια. Παραπλεύρως του ναού υπήρχε το καφενείο «καφέ τσουράπι» με αύλειο χώρο, στον οποίον τις Κυριακές έπαιζαν τις «κορίνες». Στα Πευκάκια και στην συμβολή των οδών Ασκληπιού 63, Δερβενίων και Ιπποκράτους 68, υφίσταται μια απο τις πρώτες και επιβλητικότερες πολυκατοικίες των Αθηνών. Διώροφο οικοδόμημα του 1870 ιδιοκτησίας του επιφανούς οικονομικά παράγοντα Ν. Θων. Απο τις πιο επώνυμες ενοίκους της πολυκατοικίας αυτής, η περίφημη ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη (1908-1944), που άδικα εξετελέσθη τον Δεκέμβιο του 1944 απο άνδρες του ΕΛΑΣ, μέσα στην έξαψη των πολιτικών παθών. Ένα απο τα αρχιτεκτονικά στολίδια ακόμα των Πευκακίων, είναι το επι της οδού Σίνα 70 στεγαζόμενο Δημοτικό Σχολείο. Το κτίριο ανηγέρθη σε σχέδια του μεγάλου Δ. Πικιώνη την περίοδο 1931-33.
Οδός Διδότου
Ονοματοδοτήθηκε Διδότου πρός τιμήν του Γάλλου φιλέλληνα εκδότη Αμβρόσιου-Φίρμινου Διδότου (Didot) (1790-1876). Ο Didot είχε έξοχη ηθικά φιλλεληνική προσφορά στην απελευθέρωση της πατρίδος μας απο το έρεβος της οθωμανικής δουλείας. Ίδρυσε πρός αυτή την κατεύθυνση στο Παρίσι το «Φιλελεληνικό Κομιτάτο» και συνέδραμε πολυδύναμα ως πρωτοπόρος τυπογράφος, με αφυπνιστικές της ελευθερίας μας εκδόσεις, τον αγώνα της εθνεγερσίας. Ήλθε στην Ελλάδα και ξεναγήθηκε στην επικράτειά της, ενώ επισκέφθηκε και την Μικρά Ασία. Κατά την παρουσία του στην Ελλάδα εξέδωσε ως εκδότης 50 τόμους αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Ενώ το 1839 του απεδόθη ο τίτλος του επίτιμου δημότη της πόλης. Στην διασταύρωση των οδών Διδότου και Δελφών προβάλλει η ορειχάλκινη προτομή της μεγάλης μας ηθοποιού Έλλης Λαμπέτη (1926-1983), η οποία και διέμενε στην οδό Διδότου. Η ορειχάλκινη προτομή είναι έργο του γλύπτη Απόστολου Γκιόκα (1998).
Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή
Ευρίσκεται επι της οδού Διδότου 6. Συνιστά καλαίσθηστο νεοκλαισικό κτίριο που ανηγέρθη το 1872 σε σχέδια του Ευγ. Τρούμ. Ο χώρος για την οικοδόμηση του κτιρίου παρηχωρήθη απο το ελληνικό δημόσιο, ως αντάλλαγμα της προσφοράς απο τους γάλλους του Μνημείου του Λυσικράτους. Η Σχολή φιλοξενήθηκε στο κτίριο απο το 1873 και στην συνέχεια προστέθηκαν και άλλα κτίσματα. Μείζονος σημασίας του ηθικού βάρους που απέδιδαν οι Γάλλοι στην Ελλάδα, είναι το γεγονός ότι η ελληνική Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, είναι η πρώτη γαλλική αρχαιολογική σχολή στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα συνεστήθη το 1846. Αρχικά και μέχρι το 1856 η Γαλλική Σχολή φιλοξενήθηκε στην διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Πινακωτών (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) και κατά το διάστημα (1856-1873) στο Μέγαρο Δημητρίου στην Πλατεία Συντάγματος. Η Σχολή παρείχε την δυνατότητα στα μέλη της που διέμεναν στην Ελλάδα, να σπουδάσουν φιλολογία ή αρχαιολογία. Με την γόνιμη πολιτισμική παρουσία της Γαλλικής Αρχαιολογικής σχολής στην Ελλάδα, είναι συνυφασμένες σπουδαίες ανασκαφές που διενήργησε στην πατρίδα μας.
Οδός Ιπποκράτους
Απο τις σημαντικότερες οδούς της Νεάπολης. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα την Ιπποκράτους διέσχιζε ιππήλατο τράμ, που είχε αφετηρία την Μητρόπολη και πέρας την διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους και Αραχώβης. Με την εισαγωγή ωστόσο το 1911 της ηλεκτροκίνησης, ένα τράμ έκανε την διαδρομή Ιπποκράτους – Βοτανικός και ένα άλλο την διαδρομή Ιπποκράτους – Κολοκυνθούς. Ομως τις πολύτιμες τότε αυτές συνοικιακά διαδρομές για το επιβατικό κοινό, παρεμπόδιζε αρκετές φορές ο δριμύς χειμώνας. Με τις δυνατές βροχές ο Λυκαβηττός κατέβαζε πέτρες και λάσπη που έκλειναν τον δρόμο και οι επιβάτες περίμεναν τον καθαρισμό του. Πριν εκσπάσει ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος η οδός Ιπποκράτους ασφαλτοστρώθηκε. Σπουδαίες νεοκλασικές οικίες, αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της εποχής διασώζονται στην οδό Ιπποκράτους.
Καλλιτεχνικό Τυπογραφείο «Εστία»
Επι τις οδού Ιππκράτους 13 φιλοξενήθηκε απο το 1909 μέχρι το 1920 το πρωτοπόρο και εμπνευσμένο καλλιτεχνικό τυπογραφείο «Εστία» των Κώστα Μάϊσνερ και Ν. Καργαδούρη, το οποίο δημιουργήθηκε το 1892. Οι πρωτοπόροι αυτοί για την εποχή τους τυπογράφοι, ήταν οι πρώτοι που τύπωσαν με τεχνολογία τσιγκογραφίας προεκλογικά φυλλάδια, με τις φωτογραφίες των μονομάχων Χαρίλαου Τρικούπη και Θόδωρου Δηληγιάννη. Έκτοτε αυτή η μορφή πολιτικής επικοινωνίας καθιερώθηκε στην Ελλάδα και αποθεώθηκε θα λέγαμε τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες. Πρωτοπόροι ακόμα οι Μάϊσνερ και Καργαδούρης υπήρξαν και στην έκδοση ημερολογίου. Τύπωσαν έτσι το 1901 το πρώτο εγκόλπιο ημερολόγιο, το οποίο σαν εκδοτικό γεγονός μετεδόθη σαν αστραπή.
Καφενείο «Κοραής»
Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Ιππκράτους και Ναυαρίνου Αποτέλεσε διαχρονικά απο τα πιο προβεβλημένα λογοτεχνικά στέκια της Αθήνας, αλλά και χώρος προπαρασκευής καλλιτεχνικών ζυμώσεων.Απο τους επιφανέστερους θαμώνες του υπήρξαν ο ακαταγώνιστος σε λογοτεχνική παραγωγή Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Θεόδ. Βελλιανίτης κ.α. Το όνομά του έγινε σύμφυτο με την έκδοση του περιοδικού «Αθήναι» που προσδοκούσε να καταστεί η κυριώτερη λογοτεχνική έπαλξη της εποχής. Στον ίδιο χώρο αναφέρεται και η ύπαρξη του καφενείου με το όνομα «Ο Σοφός Κοραής». Απο το 1971 πλέον υφίσταται το καφενείο «Κοραής» που και αυτό με την σειρά του συνεχίζει επάξια την μακρά λογοτεχνική του παράδοση. Απο τους τελευταίους θαμώνες του Κοραή, μέχρι και τον αδόκητο θανατό του, ο εξαίρετος ποιητής, μεταφραστής, θεωρητικός του κινηματογράφου και δοκιμιογράφος Ανδρέας Παγουλάτος. Απεβίωσε απροσδόκητα στις 22 Μαρτίου 2010, απο οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Ήταν πάνω απο όλα και πέρα απο βαθύς μύστης της ποιητικής τέχνης και του δοκιμίου, ένας ηθικά ευγενής άνθρωπος. Μακριά απο επικοινωνιακούς ακκισμούς και ελιτίστικες συμπεριφορές, που συχνά πυκνά συναντάμε στους «φθασμένους» ανθρώπους της ποίησης και της τέχνης ευρύτερα.
Παλαιό Χημείο
Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Σόλωνος 104 και Μαυρομιχάλη. Συνίσταται σε διώροφο επιβλητικό κτίριο το οποίο ανηγέρθη την περίοδο (1871-1889) και σε σχέδια του μεγάλου Ερν. Τσίλλερ. Το κτίριο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την καταλυτική για την εξέλιξη της Χημείας στην Ελλάδα παρουσία του καθηγητή Αναστάσιου Χριστομάνου (1841-1906). Ο Χρηστομάνος έριξε πρώτος τα σπέρματα για την δημιουργία Χημείου στην Ελλάδα. Πρός αυτή την κατεύθυνση αγοράστηκε οικόπεδο στην οδό Σόλωνος και ο Ερν. Τσίλλερ - με τις συμβουλές του καθηγητή Χριηστομάνου για την δομή του χώρου - εξεπόνησε τα σχέδια τα οποία και επικύρωσε ο αρχιτέκτονας του Χημείου του Βερολίνου Ζαστράου.Πάραυτα η ανέγερση του Χημείου τότε ματαιώθηκε, αφενός μεν ελλείψει οικονομικών πόρων, αφετέρου δε απο την εκδήλωση οργίλης αντίδρασης του εκπαιδευτικού κατεστημένου της εποχής, απέναντι στα καινοτόμα σχέδια του Χρηστομάνου. Εν τέλει το 1887 ετέθη ο θεμέλιος λίθος για το οικοδόμημα, το οποίο αποπερατώθηκε το 1889 και πρωτολειτούργησε το 1890. Το 1911 είναι ένα σημαντικό έτος στην ιστορία του Χημείου. Εκδηλώθηκε σοβαρή πυρκαγιά που κατέστρεψε την πλειονότητα του εξοπλισμού και μοίρα τραγική τρείς άνθρωποι έχασαν την ζωή τους. Το 1914 ξεκίνησε η αποκατάσταση του κτιρίου. Και με την πάροδο λίγων ετών προσετέθη και τρίτος όροφος για να γίνει φαρμακευτικό χημείο, το οποίο πρωτολειτούργησε το 1928. Έλαβαν χώρα όμως και άλλες προσθήκες στο κτίριο. Ακαδημαϊκά στον χώρο του Χημείου άφησαν το αποτύπωμά τους εξαίρετες πανεπιστημιακές φυσιογνωμίες. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους : Αναστ. Χρηστομάνο, Τιμολέοντα Αργυρόπουλο, τον διαπρεπή καθηγητή του Αϊνστάιν και ιδρυτή του Πανεπιστημίου της Σμύρνης – με εντολή του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου - Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή – του οποίου την κόρη για την ιστορία αναφέρουμε πως είχε παντρευτεί ο αδελφός του μεγάλου μας συγγραφέα Μίτια Καραγάτση και πρόεδρος για πολλά χρόνια της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνος Ροδόπουλος – κ.α. Άρρηκτα συνδεδεμένος είναι όμως ο χώρος και με μείζονα ιστορικά γεγονότα του έθνους. Στα χρόνια της Μικρασιατικής εκστρατείας (1919-1922), με τον ασύρματο του Χημείου γίνονταν οι επικοινωνίες με τα στρατεύματά μας. Στα οδυνηρά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, απο τον χώρο του Χημείου ξεκίνησε η πρώτη αντιστασιακή παμφοιτητική συγέντρωση στις 25 Μαρτίου 1942. Αλλά και απο τον ραδιοφωνικό σταθμό του Χημείου που και σήμερα διασώζεται στο ισόγειό του, εξεφωνήθη το 1944 το χαρμόσυνο άγγελμα της απελευθέρωσης. Απο το 1944 το κτίριο του Χημείου έχει κριθεί διατηρητέο. Μέλλεται να φιλοξενήσει το Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, η πρώτη απόπειρα μάλιστα δημιουργίας συλλογής του, είχε ξεκινήσει το 1838. Σ΄αυτήν συγκαταλέγονται χιλιάδες εκθέματα, όργανα φυσικής και χημείας, μεταξύ των οποίων και αυτά που έφερε για την διάσωσή τους με την καταταστροφή της Σμύρνης, ο γίγαντας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής. Το χημείο έχει πλέον εχει αισθητικά αποκατασταθεί απο τις όποιες ζημιές του.
Οδός Χαριλάου Τρικούπη -Πινακωτών
Η οδός Χαριλάου Τρικούπη συνιστά έναν απο τους κεντρικούς δρόμους της Νεάπολης. Αρχικώς ελέγετο οδός Πινακωτών και απο το 1906 πρός τιμήν του μεγάλου μας πολιτικού μεταρρυθμιστή Χαρίλαου Τρικούπη, μετονομάστηκε σε Χαριλάου Τρικούπη, απο Πινακωτών. Στην ίδια συνοικία και επι της οδού Ακαδημίας ευρίσκεται και η οικία του Χαριλάου Τρικούπη, ενώ και όλη η περιοχή επρόσκειτο πολιτικά πρός τον Χαρίλαο Τρικούπη. Τέλος να σημειώσουμε ότι στην οδό Πινακωτών τότε, Χαριλάου Τρικούπη σήμερα, ζούσε και διατηρούσε το περίφημο φιλολογικό του σαλόνι - με κεντρικούς του θαμώνες τον μεγαλουργό στο πεδίο της Φιλοσοφίας του Δικαίου και των γραμμάτων μας και μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστάκη Τσάτσο, τον Κατσίμπαλη κ.α. - ο πατριάρχης της ελληνικής ποίησης και μέγας λυράρης του λαού μας Κωστής Παλαμάς.
Οικία Καρλ Βερτχάιμ
Ευρίσκετο στην συμβολή των οδών Χαρ. Τρικούπη και Πανεπιστημίου. Ήταν διώροφο κτίριο που ανηγέρθη το 1843 σε σχέδια του Στ. Κλεάνθη. Ως πρός τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό, το κτίριο συναιρούσε στοιχεία ρομαντισμού και κλασικισμού. Οικοδομήθηκε ως οικία του βαυαρού Κάρλ Βερτχάιμ ο οποίος συνεργάζετο επιχειρηματικά με τον Κλεάνθη τόσο στην ύδρευση της Αθήνας, όσο και στα λατομεία της Πάρου. Στα χρόνια του μεσοπολέμου το κτίριο φιλοξενούσε τα γραφεία του «Λαϊκού Κόμματος» υπο την ηγεσία του Παναγή Τσαλδάρη (1868-1936).Το κτίριο κατεδαφίσθη την δεκαετία του 1960.
Οικία Π. Τσαλσάρη
Ευρίσκετο επι της οδού Χαριλάου Τρικούπη 5. Συνίστατο σε ημιτριώροφο κτίριο με επιβλητικά αισθητικά αετώματα, που είχε οικοδομηθεί σαν εξοχική κατοικία του περίφημου για την φαυλότητά του πολιτικού μας -πρωθυπουργού «Τζουμπέ» Δημητριου Βούλγαρη (1802-1877), που υπήρξε ο πρύτανης του ρουσφετιού στην Ελλάδα και πατέρας της φαυλοκρατίας. Εν συνεχεία το κτίριο αγοράστηκε απο τον καθηγητή της Ιατρικής Αντώνιο Χρηστομάνο, αδελφό του περίφημου πεζογράφου μας και θεατρικού συγγραφέα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, δημιουργού εν άλλοις του αριστουργήματος της λογοτεχνίας μας «Κερένια Κούκλα». Στο κτίριο διέμενε ο πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης, που αργότερα το 1933 ως πρωθυπουργός πλέον, διέμενε στο μέγαρο Πεσμαζόγλου στην συμβολή των οδών Βας. Σοφίας και Ηρώδου Αττικού.
Κτίριο Γαλλικής Σχολής «Άγιος Ιωσήφ»
Ευρίσκετο επι της Χαριλάου Τρικούπη 10. Το κτίριο το οποίο ανηγέρθη σε σχέδια του Τιμολέοντος Πασχαλίδη, φιλοξενούσε απο το 1898 μέχρι το 1979 την Ελληνογαλλική Σχολή – Παρθεναγωγείο «Άγιος Ιωσήφ». Η σχολή ιδρύθηκε το 1856 απο τέσσερις γαλλίδες καλόγριες του τάγματος Αγ.Ιωσήφ της Εμφανίσεως. Το εν λόγω τάγμα συνεστήθη απο την Αιμιλία Ντε Βιαλάρ το 1832 και αποδύθηκε σε πολυσχιδές φιλανθρωπικό έργο. Σε πρώτη φάση η σχολή φιλοξενήθηκε στην Πλάκα στην οδό Αδριανού και εν συνεχεία μετεφέρθη σε κτίριο στην διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Ιπποκράτους. Για να καταλήξει απο το 1890 στην οδό Χαρ. Τρικούπη. Στα χρόνια της κατοχής δυο πτέρυγες του σχολείου διαμορφώθηκαν σε νοσοκομείο. Απο το 1979 η Σχολή μεταφέρθηκε σε ένα ιδιόκτητο κτίριό της στην Πεύκη. Το παλιό κτίριο στην Χαρ.Τρικούπη κατεδαφίστηκε και παρέμεινε μόνο το παρεκκλήσιο της Σχολής.
Οικία Γ. Σουρή
Ευρίσκετο επι της οδού Χαρ. Τρικούπη 15. Τον περισσότερο χρόνο της ζωής του έζησε σ΄αυτή την κατοικία ο περίφημος σατιρικός μας ποιητής Γιώργος Σουρής, μέχρι το 1892 (1853-1919). Παράλληλα στην κατοικία του ο Σουρής διατηρούσε και τα γραφεία του σατιρικού του περιοδικού «Ρωμηός», το οποίο απο το 1882 κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο. Επίσης στην οικία του ο Σουρής ένεκα του υψηλού του κύρους είχε αναπτύξει εκεί ένα απο τα σημαντικότερα φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών. Το οποίο αποτέλεσε κέντρο της πνευματικής εκπόρευσης της εποχής για πολλά χρόνια. Στο φιλολογικό σαλόνι του Σουρή, παράλληλα με τις κριτικού χαρακτήρα συζητήσεις για τις καλλιτεχνικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, έκαναν πρόβα τζενεράλε στα έργα τους σπουδαίοι συγγραφείς και ποιητές της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Κ. Παλαμά, Γ. Στρατήγη, Αρ. Προβελέγγιο, Αγγ. Βλάχο, Ι. Πολέμη, Μπ. Άννινο, Γερ. Βώκο, Μιλτ. Μαλακάση, Θ. Βελλιανίτη, αλλά και οι Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας, Γ. Πώπ, Γ. Ροϊλλός, κ.α. Παράλληλα με τις παρουσιάσεις των έργων τους, αλλά και τις συζητήσεις για τα πνευματικά ρεύματα της εποχής, ελάμβαναν χώρα και αξιοσημείωτα λογοτενχικά αφιερώματα σε συγγραφείς με υψηλό ηθικό κύρος. Όπως για τους Αλεξ. Ρίζο-Ρακαβή – που παράλληλα με εξαίρετος λογοτέχνης, διετέλεσε και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος – ο οποίος είχε γράψει πέρα απο τα μυθιστορήματά του και το εκπληκτικό δημοτικό στιχούργημα «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά», του Γερ. Μαρκορά κ.α. Επιπρόσθετα πρός το σπίτι της Χαρ. Τρικούπη 15, ο λαμπρός πνευματικά Γ. Σουρής, διατηρούσε και εξοχική κατοικία στο Νέο Φάληρο. Απεβίωσε σε ηλικία 66 ετών απολαμβάνοντας της πλήρους αποδοχής του πνευματικού κόσμου της εποχής του. Υπήρξε ένα ακοίμητο, σπινθηροβόλο, και ασυμβίβαστο πνεύμα, στηλιτεύοντας με την οξυδερκή κοινωνική του ματιά και τον χαριτωμένο στίχο του, όλες τις κοινωνικές και πολιτικές στρεβλώσεις που σημάδεψαν τα χρόνια της ζωής του.
Εκδοτικός Οίκος-Βιβλιοπωλείο Κ. Γκοβώστη
Αναμφίβολα ένας απο τους ιστορικότερους εκδοτικούς οίκους της Αθήνας, με έξοχη ηθικά συμβολή στα πνευματικά και πολιτιστικά μας δρώμενα. Απο τις πολύ πρωτοπόρες και εμπνευσμένες πρωτοβουλίες του, η άψογη μετάφραση τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες των αριστουργημάτων της ρωσικής λογοτεχνίας. Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο Γκοβώστη ευρίσκεται επι της Ζωοδόχου Πηγής 21. Πως έχει όμως η μακρά ιστορική πορεία του σπουδαίου αυτού οίκου; Γύρω στα 1920 ο Κώστας Γκοβώστης (1904-1958) δημιούργησε μαζί με άλλους τον εκδοτικό οίκο «Ανατολή» ο οποίος φιλοξενούνταν σε ένα δωμάτιο του πατρικού σπιτιού του, επι της οδού Σολωμού 13. Όμως το πρωτοπόρο αυτό εγχείρημα που πάραυτα δεν ήταν μακρόβιο, θα ακολουθήσει η ίδρυση ενός άλλου εκδοτικού οίκου μόνος του αυτή τη φορά το 1926 και με έδρα πάλι το πατρικό του σπίτι. Απο τις πρώτες και τολμηρές για την εποχή του εκδόσεις που έκανε τότε, ήταν θεωρητικές πολιτικές μελέτες των Μπακούνιν, Ζηνόβιεφ, Μπουχάριν κ.α. Απο το 1929 ο εκδοτικός οίκος αλλάζει στέγη και μεταφέρεται στην οδό Ακαδημίας 79. Αυτή την περίοδο μάλιστα πάντα πρωτοπόρος και εύτολμος εκδοτικά ο Κώστας Γκοβώστης, θα εκδώσει ποιητικές συλλογές των Γ. Ρίτσου, Ν. Βρεττάκου, μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη κ.α. Όμως η έκσπαση της τετραυγουστιανής δικτατορίας, θα έχει δραματικές συνέπειες για τον φολοαριστερίζοντα εκδοτικό οίκο. Κατεστράφη το βιβλιοπωλειο απο ομάδες εγκαθέτων κατευθυνόμενων παρακρατικών, κάηκαν τα βιβλία του επιδεικτικά στην Πλατεία Κάνιγγος και ο ίδιος ο Κώστας Γκοβώστης φυλακίστηκε για κάμποσους μήνες. Ασυμβίβαστος και παθιασμέμος εκδότης ο Γκοβώστης, με την αποφυλάκισή του προέβη στην έκδοση εξαιρετικών τόμων της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ενώ απο τον Ιανουάριο του 1938 προέβη στην έκδοση του μηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «Νεοελληνική Λογοτεχνία». Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το βιβλιοπωλείο εκδοτικός οίκος, μεταστεγάστηκε στο Μέγαρο του Αρσακείου επι της οδού Πεσμαζόγλου. Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο συνεχίζει αδιάλειπτα στις μέρες μας να προσφέρει το πολύτιμο εκδοτικό του έργο.
Οδός «Προαστίου» - Εμμανουήλ Μπενάκη
Συνιστούσε τον κεντρικό δρόμο του «Προαστίου» Νεάπολης. Απο το 1928 ο δρόμος «Προαστίου» μετονομάστηκε σε Εμμανουήλ Μπενάκη.
Οδός Θεμιστοκλέους
Συνιστά κεντρικό δρόμο των Εξαρχείων. Εκκινά απο την Πανεπιστημίου και τελειώνει στην οδό Καλλιδρομίου. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει στις μεταπολεμικές μας δεκαετίες επι της οδού Θεμιστοκλέους ήταν εγκατεστημένες όλες οι μεγάλες εταιρείες κινηματογραφικής παραγωγής, για αυτό την αποκαλούσαν «Χόλυγουντ».
Πλατεία Εξαρχείων
Συνιστά την κεντρική πλατεία της συνοικίας. Στο χώρο της πλατείας είναι τοποθετημένος ένας ορειχάλκινος καλαίσθητος φανοστάτης, που κατασκευάστηκε στην Γαλλία στις αρχές του 20-ου αιώνα.
Μπλέ Πολυκατοικία
Υφίσταται επι της οδού Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80 και αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό αρχιτεκτονικό δείγμα της οικιστικής φυσιογνωμίας των Εξαρχείων. Ανηγέρθη το 1933 απο τον μοντερνιστή αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκο (1902-1982) για λογαριασμό του επιχειρηματία Κωστή Αντωνόπουλου, σε αρχιτεκτονική τεχνοτροπία μοντερνισμού και είναι αναμφισβήτητα ένα απο τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα του μεσολεμικού μοντερνισμού στην Αθήνα. Την διακόσμηση της πολυκατοικίας είχε αναλάβει ο μεγάλος μας ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), έχοντας επιλέξει και το αρχικό μπλέ χρώμα του κοβαλτίου, για την εξωτερική όψη της πολυκατοικίας, χάρις του οποίου έλαβε και το όνομά της «μπλέ πολυκατοικία». Για την ανέγερσή της δαπανήθηκαν στην εποχή της μεγάλα ποσά. Αποτελεί συστοιχεία δυο κτιρίων με δυο αυτοδύναμες εισόδους μια απο την Θεμιστοκλέους και μια απο την Αραχώβης και 40 το σύνολο διαμερίσματα. Η πολυκατοικία είναι πενταώροφη με υπόγειο, το οποίο κατά πρόβλεψη του αρχιτέκτονα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο. Στο δώμα της πολυκατοικίας υπήρχε αρχικά πελώριο εντευκτήριο 500 τ.μ. για τους διαμένοντες όπως και πλυντήρια. Αργότερα όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χώρων, μετασκευάστηκαν σε διαμερίσματα, αλλοτριώνοντας την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της στέγης. Πρόβλεψη ακόμα του αρχιτέκτονος δοθείσης της πανοραμικής θέας της πολυκατοικίας πρός τον Λυκαβηττό, ήταν να κατασκευαστεί και πισίνα στον εξώστη. Πάραυτα το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε. Σε ότι αφορά τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτιρίου ο αρχιτέκτονας είχε ενσωματώσει στα σχέδιά του και στοιχεία απο την αρχιτεκτονική των πλοίων. Ενδειτικά ήταν τα κοίλα τόξα πάνω στις πόρτες, που παρέπεμπαν σε φινιστρίνια. Όμως άρρηκτα συνδεδεμένη και με τις μεγάλες ιστορικές μας μνήμες είναι η μπλέ πολυκατοικία. Στα χρόνια της τετραυγουστιανής δικτατορίας, αλλά και του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, η πολυκατοικία υπήρξε σημείο αντικατασκοπείας. Ενώ τα υπόγειά της χρησιμοποιήθηκαν ιδεωδώς για την απόκρυψη των αντιστασιακών. Στα φοβερά χρόνια των αλήστου μνήμης αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, οι άνδρες του ΕΛΑΣ είχαν απειλήσει να ανατινάξουν το κτίριο. Τελικά δεν υλοποίησαν την απειλή τους. Η περίφημη μπλε πολυκατοικία φιλοξένησε στα διαμερίσματά της μερικούς απο τους επιφανέστερους έλληνες των γραμμάτων και της τέχνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους παρακάτω μεγάλους ενοίκους της : Σοφία Βέμπο και Μίμη Τραϊφόρο, Δημήτρη Χόρν, Δημήτρη Μυράτ, Αλέξη Μινωτή και Κατίνα Παξινού, Ρένο και Ηρακλή Αποστολίδη, Λεωνίδα Κύρκο, αλλά και ο εξαίρετος συγγραφέας μας Φρέντυ Γερμανός, όπως βεβαίως και η οικογένεια του ιδιοκτήτη Κωστή Αντωνόπουλου. Στις μέρες μας η «μπλε πολυκατοικία», δεν έχει πλέον το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα. Επίσης αναφέρουμε ότι στον ισόγειο χώρο της πολυκατοικίας, λειτουργούσε το περίφημο καφεζαχαροπλαστείο «Φλωράλ». Αφότου παρέμεινε για χρόνια κλειστό, ετέθη ξανά σε λειτουργία το 2009.
Κινηματογράφος Βόξ
Πρόκειται για έναν απο τους ιστορικότερους καλοκαιρινούς κινηματογράφους της Αθήνας. Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών θεμιστοκλέους και Αραχώβης απέναντι απο την μπλέ πολυκατοικία και λειτουργούσε στην ταράτσα του κτιρίου του. Ο κινηματογράφος άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του το 1938. Και απο το 1997 έχει κηρυχθεί διατηρητέος. Παράλληλα με τον κινηματογράφο στο ισόγειο του κτιρίου, μέχρι και πρίν λίγο καιρό, λειτουργούσε καφέ-βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Λιβάνη.
Θέατρο Εξαρχείων
Ευρίσκετια επι της οδού Θεμιστοκλέους 69. Κεντρικό μέρος του θεάτρου υπήρξε διώροφη νεοκλασική κατοικία του 19-ου αιώνος. Το 1989 το υπάρχον νεοκλασικό, ανακατασκευάστηκε συνενούμενο με νεώτερο τριώροφο κτίριο που υπήρχε στο οικόπεδο και έτσι διαμορφώθηκε τελικά το θέατρο των Εξαρχείων. Άνοιξε τις πύλες του στο κοινό για πρώτη φορά το 1990.
Οδός Καλλιδρομίου
Ένας ιστορικός δρόμος των Εξαρχείων με βαρύ ιστορικό φορτίο. Φιλοξένησε στις πολυκατοικίες και τα νεοκλασικά του κατά καιρούς, μερικά απο τα πιο φωτεινά, ελεύθερα και πρωτοπόρα καλλιτεχνικά και πολιτικά μυαλά των μεταπολεμικών μας δεκαετιών. Ο πολιτικά εύτολμος και ρηξικέλευθος Λεωνίδας Κύρκος, ο ασυμβίβαστος καθηγητής της κοινωνιολογίας του Παντείου Βασίλης Φίλιας και πολλοί άλλοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες μας, υπήρξαν κάτοικοι της οδού Καλλιδρομίου. Η οδός πήρε το όνομά της απο το όρος Καλλίδρομο της Φθιώτιδας. Επι το ορθώτερον το ονομά της θα έπρεπε να είναι Καλλιδρόμου. Απο τα αντιπροσωπευτικά νεοκλασικά της Καλλιδρομίου το αρχοντικό «Αίολος», που πάραυτα είναι αισθητικά εγκαταλελειμμένο. Η οδός Καλλιδρομίου είναι συνυφασμένη με μια ταινία σταθμό στα μεταπολεμικά κινηματογραφικά μας δρώμενα. Ειδικώτερα στην διασταύρωση των οδών Καλλιδρομίου, Ιουστιανιανού, Οικονόμου και Δηλιγιάννη γυρίστηκε η τελευταία σκηνή της θρυλικής ταινίας «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, με την αλησμόνητη Μελίνα Μερκούρη να εξιτάρει τις καρδιές μας και να πολιτογραφείται σαν ένα απο τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά μας σύμβολα. Σ΄αυτόν τον χώρο επίσης διασταύρωση Οικονόμου και Δηλιγιάννη υπήρχε η ταβέρνα του Μιχαλάκου, που για τις ανάγκες τις ταινίας μετασκευάστηκε στο κέντρο «Ο Παράδεισος».
Λόφος του Στρέφη
Απο τους ιστορικούς λόφους της Αθήνας, αποτελώντας όαση στο βεβαρημμένο οικοδομικά αστικό τοπίο της πόλης. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ο λόφος έφερε το όνομα «Πινακωτά». Το όνομα Στρέφη προέκυψε απο το όνομα της οικογένειας που κατείχε την ιδιοκτησία του λόφου, στο πέρας της οθωνικής περιόδου. Ο λόφος του Στρέφη όπως και οι περισσότεροι εκ των υπολοίπων της Αθήνας, δέχτηκε την βάρβαρη περιβαλλοντική παρέμβαση της λατόμευσης. Απο αυτόν άντλησαν στα νταμάρια του οικοδομικό υλικό οι κάτοικοι της Νεάπολης, για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους. Κάποια περίοδο ο λόφος υπήρξε χώρος πετροπολέμου, που άνθιζε σαν «κοινωνικό έθιμο» στην Αθήνα στο λυκαυγές του 20-ου αιώνα. Ο λόφος επίσης στις αρχές του 20-ου αιώνα, αποκτήθηκε απο τον Νικόλαο Χατζόπουλο, πατέρα της περίφημης λαίδης Λω, αλλά και απο τον αρχιστράτηγο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και μετέπειτα εκτελεσθέντα ως αποδιοπομπαίο τράγο της τραγωδίας που ακολούθησε, στρατηγό Γιώργο Χατζηανέστη. Το 1914 ο λόφος άλλαξε χέρια και περιήλθε στην ιδιοκτησία του δημοσίου προβαίνοντας και στην δενδροφύτευση πεύκων. Το 1938 ο λόφος του Στρέφη πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου της Αθήνας, όπου και του έδωσε χαρακτήρα δημοσίου κήπου. Την περίοδο των φοβερών αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, ο λόφος είχε καταληφθεί απο άνδρες του ΕΛΑΣ. Κατά την απελευθέρωση υπήρξε πλήρης αισθητική του φροντίδα.
Οικία Ναπολέοντα Λαπαθιώτη
Στην συμβολή των οδών Οικονόμου 30 και Κουντουριώτη 23 έζησε ο αισθαντικός, πρωτοπόρος, αλλά και τραγικά συνάμα ποιητής μας Ναπολέοντας Λαπαθιώτης (1888-1944). Επρόκειτο για ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, που διέθετε πέτρινη εξωτερική σκάλα και εσωτερική αυλή. Το κτίριο ανηγέρθη στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Σ΄αυτόν τον ζεστό και φιλόξενο χώρο έζησε το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής του ο τραγικός Ναπολέοντας Λαπαθιώτης. Το 1944 έδωσε τέρμα στην ζωή του, αυτοπυροβολούμενος στον ιστορικό πλέον για την λογοτεχνία μας χώρο.
Οικία Ηλία Βενέζη
Επι της οδού Ζαίμη στα Εξάρχεια, κατοικούσε μαζί με την οικογένειά του ένας απο τους επιφανέστερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας και χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της ανεπανάλπτης αισθητικά γενιάς του ΄30 - με κυριώτερους τους Μυριβήλη, Θεοτοκά, Καραγάτση, Πολίτη, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο κ.α. - Ηλίας Βενέζης. Συγγραφέας εν άλλοις και του παγκόσμιου αριστουργήματος «Αιολική γή», στο οποίο υποκλήθηκαν και οι «Sunday Times». Αποτύπωσε με την άμετρη ηθική ευαισθησία του, αλλά και τον πολυεπίπεδο συγγραφικά χρωστήρα του, την ζωή του πολέμου μεταξύ των γειτονικών λαών Ελλάδος και της Τουρκίας και στηλίτευσε όπως και ο απαράμιλλος Στρατής Μυριβήλης, τα δόλια παιχνίδια της εξωτερικής πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, που σύρουν τους λαούς στα ολέθρια ιμπεριλιαστικά τους σχέδια. Η συνοικία μεταξύ του λόφου του Στρέφη και της λεωφόρου Αλεξάνδρας, απο το 1908 ονομάζονταν «Πυθαράδικα». Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία η περίφημη «μπλέ πολυκατοικία» επι των οδών Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80, στην 2-η φωτογραφία νεοκλασικό στο λόφο του Στρέφη, στην 3-η φωτογραφία νεοκλασικό στα Εξάρχεια και στην 4-η φωτογραφία ο Ναός του Αγίου Νικολάου στα Πευκάκια. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
Εξάρχεια – Νέαπολη (Ιστορική Αναδρομή στην Αθήνα μας)
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Ως γενέθλιες συνοικίες των γραμμάτων και του πολιτισμού, θα μπορούσαν να αποκληθούν η Νεάπολη και τα Εξάρχεια. Στις αγκάλες τους έζησαν και μεγαλούργησαν πνευματικά και καλλιτεχνικά, οι υψηλότερες κορυφογραμμές της τέχνης και της ελληνικής γραμματολογίας. Η περιοχή της Νεάπολης οριοθετείται χωροταξικά απο την Ακαδημίας μέχρι την οδό Αλεξάνδρας και απο τους πρόποδες του Λυκαβηττού μέχρι τα Εξάρχεια. Η ονοματοδοσία της περιοχής προέκυψε εκ του γεγονότος ότι σηματοδότησε την επέκταση της παλαιάς πόλης με την Νέα, άρα «Νεάπολη», που οριοθετείτο τότε μέχρι το ιστορικό κέντρο της Πλάκας, του Θησείου και του Ψυρρή. Αρχικά το όνομα Νεάπολη είχε δοθεί στην περιοχή που χωροταξικά περικλείνονταν βόρεια και δυτικά της Παλαιάς πόλης. Με την δημιουργία της νέας πόλης, το δυτικό τμήμα της ονομάστηκε «Μεταξουργείο» απο το εργοστάσιο επεξεργασίας μετάξης που λειτουργούσε στην περιοχή, ενώ στο ανατολικό τμήμα εδόθη το όνομα «Νεάπολις». Οικιστικά η Νεάπολη άρχισε να συγκροτείται κατά τα μέσα του 19-ου αιώνα απο σοβατζήδες, χτιστάδες, και μαρμαράδες, που είχαν σπεύσει στην Αθήνα πρός αναζήτηση καλυτέρας τύχης την περίοδο της ανοικοδόμησης. Όμως τα οικόπεδα τότε εντός του σχεδίου πόλεως, ήταν πολύ ακριβά για τις δυνατότητές τους και έτσι εστράφησαν στα εκτός σχεδίου πόλης οικόπεδα της Νεάπολης. Η νέα περιοχή που δημιουργήθηκε, «πολιτικογραφήθηκε» ως «Προάστιον» και ξεδιπλώνοταν χωροταξικά πάνω απο την Ακαδημίας. Η ονομασία «Προάστιον» παρέμεινε για πάρα πολύ χρόνο και με το ίδιο εξάλλου όνομα, ονομάζονταν η κεντρική οδός της συνοικίας μετέπειτα γνωστή μας Εμμ. Μπενάκη. Αρχικά ως πρός την οικιστική της φυσιογνωμία η «Νεάπολη» ήταν σαν ένα μικρό αυτοδύναμο χωριό, με τα δικά του μαγαζιά και το αυτόνομο δίκτυο του. Με την πάροδο του χρόνου όμως ενσωματώθηκε οργανικά στον κορμό της πόλης και προξένησε αυτόχρημα και την άνοδο της τιμής των οικοπέδων της. Για τούτο άλλωστε με το πέρας της οθωνικής περιόδου, οι εσωτερικοί μετανάστες που έρχονταν στην Αθήνα απέφευγαν για οικονομικούς λόγους την αναζήτηση κατοικίας στην Νεάπολη. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της συμπεριφοράς, οι πετράδες, κτιστάδες Αναφιώτες, που για να ανταποκριθούν στο κόστος αναζήτησης στέγης, κατέφυγαν στην Β.Α. πλευρά της Ακροπόλεως στην Πλάκα και συγκρότησαν τα «Αναφιώτικα». Οι οικίες της Νεάπολης συνιστούσαν χαρακτηριστικό παράδειγμα λαϊκού νεοκλασικισμού κατά βάση μονοώροφα κτίρια, διακοσμημένα με κεραμεικά στολίδια, σε αντιδιαστολή με τα πλούσια νεοκλασικά, που επενδύονταν αισθητικά με μάρμαρο και ακροκέραμα. Παράλληλα τα λαϊκά αυτά σπίτια, διέθεταν επιμελημένους κήπους με πρασιές, γιασεμιά και γαζίες, αλλά και πηγάδια για την άρδευσή τους. Την συντριπτική πλειονότητα των κατοίκων της Νεάπολης, αποτέλεσαν οι φοιτητές που έρχονταν για να σπουδάσουν. Νοίκιαζαν έτσι ένα δωμάτιο ή έμπαιναν οικότροφοι σε ένα σπίτι.
Εξάρχεια
Η περιοχή οριοθετείται δυτικά της Νεάπολης και συγκροτήθηκε οικιστικά την περίοδο 1870-1880 κάτω απο τον λόφο του Στρέφη. Ονοματοδοτήθηκε απο το όνομα ενός Ηπειρώτη παντοπώλη του Έξαρχου, που διατηρούσε το παντοπωλείο του στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Σολωμού. Κορυφαίοι άνθρωποι της τέχνης και των γραμμάτων διέμεναν στα Εξάρχεια και παρήγαν το οιστρηλατημένο ηθικά έργο τους. Αναφέρουμε χαρακτηρισρικά τους Ν. Γύζη (1842-1901) που διέμενε με την οικογένειά του στη οδό Θεμιστοκλέους 18, όταν μετεγκαταστάθηκαν απο την Τήνο στην Αθήνα το 1850 – μάλιστα ο πατέρας του ήταν ξυλουργός και ήλθε την περίοδο της ανοικοδόμησης αναζητώντας καλύτερη τύχη. Εκεί στην Θεμιστοκλέους εξάλλου ήταν και το πρώτο εργαστήρι του ζωγράφου - ο γλύπτης Δημήτριος Φιλιππότης (1839-1919) απο την Τήνο και αυτός στην πρώτη φάση της μετεγκατάστασής του στην Αθήνα το (1855), ο Δημήτριος Βερναδάκης (1833-1907), ο μεγαλύτερος σύγχρονος έλληνας γλύπτης Γιαννούλης Χαλεπάς (1851-1938) αρχικά στην οδό Μαυρομιχάλη 6 και αργότερα στην οδό Δαφνομήλη 35, απο το 1930 μέχρι και τον θάνατό του το 1938, ο αρχαιολόγος επι χρόνια διευθυντής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου και επιφανής ιστοριοδίφης της Αθήνας Αλέξανδρος Φιλαδελφεύς (1866-1954) στην οδό Σολωμού, ο περίφημος ιδιοκτήτης της «Εστίας» που συνέδεσε το όνομά του εκδοτικά με την πνευματική μεγαλουργία της γενιάς του ΄30 Ιωάννης Κολλάρος (1870-1956) στην οδό Δελφών, ο Θεόδωρος Βελλιανίτης (1863-1934) σε πρώτη φάση την οδό Δερβενίων 14 και αργότερα στην οδό Θεμιστοκλέους 52 - μάλιστα στην οικία του Θ. Βελλιανίτη στην δύση του 19-ου αιώνα λειτούργησε ένα απο τα ονομαστά φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών κάθε Παρασκευή βράδυ, το οποίο συναποτελούσαν επιφανείς λογοτέχνες, εικαστικοί και πολιτικοί της εποχής. Χαρακτηριστικότεροι σ΄ αυτούς υπήρξαν οι Γ. Σουρής, Π. Νιρβάνας, Ν. Σπανδωνής, Ιωαν. Πολέμης, Δ. Χατζόπουλος, Γ. Καμπύσης, Αρ. Προβελλέγιος, Δ. Καμπούρογλου, Κ. Παρθένης, οι επιφανείς ζωγράφοι : Γ. Ροϊλλός και Θ. Ράλλης, όπως και άλλοι ακόμα λογοτέχνες και δημοσιογράφοι- ο Αλεξ. Μωραϊτίδης (1850-1929) στην οδό Σολωμού, ο Μπάμπης Άννινος (1852-1934), ο περίφημος ιδιοκτήτης του «Νουμά» Δ. Ταγκόπουλος (1867-1926, ο Δ. Καμπούρογλου, ο Τίμος Μωραιτίνης (1875-1952), στην διασταύρωση των οδών Σόλωνος και Σίνα στα παιδικά του χρόνια, ενώ μετέπειτα εγκατάστάθηκε στην Πλάκα, ο σπουδαίος συνθέτης Νίκος Σκαλκώτας (1904-1949) στην οδό Καλλιδρομίου, ο αιρετικός Κώστας Ταχτσής (1927-1988) σε πάροδο της οδού Ιπποκράτους, κατά την παιδική του ηλικία και η ασυμβίβαστη Λιλή Ζωγράφου (1922-1998) στην οδό Διδότου μέχρι τον θανατό της.
Διάστικτη όμως υπήρξε η Νεάπολη και απο πολλά θέατρα. Στην συνοικία λειτούργησαν έτσι : Το «Θέατρο Νεαπόλεως» επι της οδού Ιπποκράτους το οποίο λειτούργησε απο το 1899 μέχρι το 1916 χρονιά στην οποία κατεδαφίστηκε. Το θέατρο «Πευκάκια» που άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1896 και έπαιζε λαϊκά θεάματα, το κινηματοθέατρο «Πικ-Νίκ Εξαρχείων», το θέατρο «Των Κωμωδιών Πολυθεάμα» επι της οδού «Προαστίου» μετέπειτα Εμμ. Μπενάκη που λειτούργησε απο το 1891-92 μέχρι το 1899. Αλλά και πολύ απο τους πιο αγαπημένους κινηματογράφους του Αθηναϊκου κοινού, υπήρξαν και υπάρχουν στην ευρύτερη περιοχή της Νεάπολης. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους : «Αλφαβίλ» Μαυρομιχάλη 168 με αποσπώμενη οροφή για να λειτουργεί και ως θερινός. Για πρώτη φορά λειτούργησε το 1967 ως «Φλώρα», στην συνέχεια ως «Play Boy» και απο το 1986 ως «Αλφαβίλ» απο την αντίστοιχη ταινία του μεγάλου σκηνοθέτη Ζαν-Λυκ Γκοντάρ-έχει κλείσει πλέον, ο κινηματογράφος «Νέα Παναθήναια» στην διασταύρωση των οδών Λεωφ. Αλεξάνδρας και Χαρ. Τρικούπη 182, ετέθη σε λειτουργία απο το 1928 μέχρι και το 1967 και μετεφέρθη το 1966 στο τέρμα της οδού Μαυρομιχάλη, ο οποίος πρωτολειτούργησε ως «Παναθήναια» και μετονομάσθη σε «Νέα Παναθήναια». Ο κινηματογράφος έχει χαρκτηριστεί διατηρητέος. Ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Εκράν» στην διασταύρωση των οδών Ζωναρά και Αγαπίου, απο το 1969 που έχει χαρακτηριστεί και αυτός διατηρητέος. Ο κινηματογράφος «Ααβόρα» που ξεκίνησε το 1964. Εχει το ιδιότυπο αυτό όνομα που είναι ένα είδος φοίνικα και που παράλληλα όμως με τα δυο του «α-α» εξασφάλιζε την πρώτη θέστη στις καταχωρήσεις των εφημερίδων. Στο φουαγιέ του κινηματογράφου υπάρχει μια επίζηλη συλλεκτική μηχανή προβολής του 1928. Ακόμα ο καλοκαιρινός κινηματογράφος «Βοξ» στην διασταύρωση των οδών Θεμιστοκλέους και Αραχώβης. Παράλληλα σημειώνουμε την ύπαρξη αρκετών σπουδαίων νεοκλασικών, εκλετικιστικών και μοντερνιστικών κτιρίων, που προσέδιδαν ξεχωριστή βαρύτητα στην Νεάπολη και τα Εξάρχεια, σε ότι αφορά την διαμόρφωση της αρχιτεκτονικής φυσιογνωμίας της πόλης. Τέλος σημειώνουμε πως μήτρες παραγωγής πολιτισμού και πνευματικής δημιουργίας αυτές οι γειτονιές, φιλοξένησαν και φιλοξενούν αρκετούς σημαντικούς εκδοτικούς οίκους. Ενώ μεταπολεμικά γύρω απο την οδό Θεμοστοκλέους και σ΄αυτήν, υπήρχαν οι σπουδαιότερες εταιρείες κινηματογρφικής παραγωγής. Εξ αυτού του λόγου άλλωστε η Θεμιστοκλέους ονομάζονταν περιπαιχτικά «Χόλυγουντ». Παραθέτουμε παρακάτω μερικούς απο τους χαρακτηριστικότερους. Το βιβλιοπωλείο – εκδόσεις «Εστία». Και μόνο η ηθική μεγαλουργία της περίφημης και βρυσομάνας πνευματικά γενιάς του ΄30, της οποίας τα οιστρηλατημένα πνευματικά βήματα εκπορεύτηκαν μέσα απο την «ΕΣΤΙΑ», αρκεί για να την καταστήσει την πιο πολύτιμη κυψέλη καλλιτεχνικής δημιουργίας στην πατρίδα μας. Σε ποιόν να πρωτοαναφερθούμε πραγματικά και ποιόν να παραλείψουμε ; Τον Στρατή Μυριβήλη, τον Ηλία Βενέζη, τον Μίτια Καραγάτση, τον Γιώργο Θεοτοκά, τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο, τον Κοσμά Πολίτη; Ένας πνευματικός Όλυμπος στην κυριολεξία με τιτάνες !!! Αλλά ας δούμε την ιστορία του βιβλιοπωλείου εξελικτικά στον χρόνο. Το βιβλιοπωλείο της «Εστίας» δημιουργήθηκε το 1885 απο τον Γεώργιο Κασδόνη και εγκαταστάθηκε στην οικία Παύλου Λάμπρου, επι της Σταδίου 32. Ο Κασδόνης υπήρξε παράλληλα και διευθυντής του περιοδικού «Εστία» απο το 1882, το οποίο πρωτοκυκλοφόρησε το 1876 με πρώτο διευθυντή τον Παύλο Διομήδη. Απο το 1888 έλαβε χώρα αλλαγή διεύθυνσης του περιοδικού και τα ηνία του ανέλαβαν οι Ν. Πολίτης, και Γ. Δροσίνης, ενώ απο το 1890 το περιοδικό άλλαξε όμομα σε εικονογαφημένη «Εστία» και την περίοδο 1891-94 την διεύθυνσή του ανέλαβε ο Γ. Δροσίνης.
Ωστόσο ο Κασδόνης και ως ανήσυχο πνεύμα της εποχής του, επεκτάθηκε και στις εκδόσεις. Το 1901 θα έχουμε μια νέα διαδοχή στο βιλιοπωλείο-εκδόσεις. Την σκυτάλη της διοίκησης αναλαμβάνει ο ανεψιός του Κασδόνη Ι. Κολλάρος, που ήδη ως υπάλληλος αποτελούσε την ψυχή του βιβλιοπωλείου. Άρρηκτα συνδεδεμένο με το βιβλιοπωλείο – οίκο της «Εστίας» είναι και το περιοδικό «Νέα Εστία», που συνιστά το μακροβιότερο λογοτεχνικό περιοδικό στα ελληνικά γράμματα, απο το 1927 που πρωτοεξεδόθη. Διευθυντές έκδοσης του περιοδικού υπήρξαν οι : Γρηγόριος Ξενόπουλος, την περίοδο (1927-1935), Πέτρος Χάρης (1935-1987), Σταύρος Ζουμπουλάκης (1908-2012), Ν.Ε. Καραπιδάκης 2012 μέχρι σήμερα. Το 1923 λαμβάνει χώρα μεταστέγαση της Εστίας. Μεταφέρεται έτσι απο την οικία του Π. Λάμπρου στην οδό Σταδίου, στην οδό Λύτσικα στην διασταύρωση των οδών Πεσμαζόγλου και Σταδίου. Παράλληλα το βιβλιοπωλείο ανοίγει και υποκατάστημα στην οδό Ιπποκράτους 37. Το 1936 επανακάμπτει στην αρχική διεύθυνση, οικία του Λάμπρου, δίπλα στην οποία ανήγει και το περίφημο καφενείο του Λουμίδη. Σ΄αυτήν του την θέση το βιβλιοπωλείο θα πραμείνει μέχρι την μεταφορά του στην οδό Σολωνος 60. Το 1972 θα έχουμε μια νέα αλλαγή στην διεύθυνση του βιβλιοπωλείου. Με την αποβίωση του εκελούντος χρέη διευθυντού Κ. Σαραντόπουλου, τα ηνία της επιχείρησης αναλαμβάνει η κόρη του Μάνια Καραϊτίδη. Το 1998 προκύπτει διάσταση της επιχείρησης σε δυο μέρη. Τις μέν εκδόσεις ανέλαβε η Εύα Καραϊτίδη οι οποίες στεγάζονταν απο το 1998 σε ιδιόκτητο κτίριο επι της οδού Ευριπίδου 84, ενώ το βιβλιοπωλείο αναλαμβάνει ο Γιάννης Καραϊτίδης. Μοίρα τραγική το ηθικά απαράμιλλο βιβλιοπωλείο της «Εστίας», με την ευρυδιάστατη συμβολή του στην αναγέννηση των σύγχρονων ελληνικών γραμμάτων, θα κλείσει το 2013, υπο το βάρος της αφόρητης οικονομικής μας κρίσης.
Συγκρότημα Νομικής Σχολής
Ευρίσκεται επι των οδών Σίνα 3, Σόλωνος 57 και Μασσαλίας. Συνίσταται σε ένα νεοκλασικό – συστοιχία κτιρίων. Το πρώτο κτίριο της συστοιχίας ανηγέρθη επι της οδού Σίνα 3 περι το 1880 και στέγασε την Νομική Σχολή. Ένα νέο κτίριο επέκταση του πρώτου οικοδομήθηκε την περίοδο 1933-36 σε σχέδια του Εμμ. Κριεζή και με αισθητικές επιρροές απο το μπάουχάουζ, το κτίριο μάλιστα αυτό κατέστη ευρύτερα γνωστό ως κτίριο των «Θεωρητικών Επιστημών». Και το 1975 το κτίριο επεξετάθη μέχρι την οδό Μασσαλίας 5. Για μακρό χρονικό διάστημα τα κτίρια επι της οδού Σόλωνος και Σίνα φιλοξένησαν την Φιλοσοφική, την Θεολογική και τη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών.Την δεκαετία όμως του 1980 που πραγματοποιήθηκε αποκένρωση των εκπαιδευτικών μας ιδρυμάτων, όπως εξάλλου έγινε με το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, η Φιλοσοφική και η Θεολογική Σχολή μετεφέρθησαν στου Ζωγράφου στην Πανεπιστημιούπολη και στα κτίρια στεγάζεται σήμερα μόνο η Νομική Σχολή.Την τελευταία περίοδο έγινε και αισθητική αποκατάσταση των κτιρίων απο τις φθορές του χρόνου.
Κτίριο Συλλόγου Συνταξιούχων Τραπέζης της Ελλάδος
Ευρίσκεται επι της οδού Σίνα 16. Το κτίριο είναι υψηλής αρχιτεκτονικής αισθητικής, ανηγέθρθη το 1890 και χρησιμοποιήθηκε σε πρώτη φάση ως οικία. Το 1930 πέρασε στην ιδιοκτησία του Συλλόγου υπαλλήλων της Τραπέζης της Ελλάδος. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής, απο το κτίριο ανέπτυξε έντονη δράση η παράνομη οργάνωση ΕΑΜ τραπεζοϋπαλλήλων. Απο το 1948 έλαβαν χώρα αισθητικές παρεμβάσεις στο κτίριο και προσέλαβε την σημερινή του μορφή.
Νεοκλασικό της Καπλανών
Πανέμορφο νεοκλασικό διώροφο κτίριο που ευρίσκεται επι της οδού Καπλανών 11. Ανηγέρθη το 1891 και αποτέλεσε κατοικία του Α΄προέδρου της Α΄ελληνικής δηκοκρατίας Παύλου Κουντουριώτη. Απο το 1908 το κτίριο κατοικήθηκε απο την οικογένεια του Κορίνθιου βουλευτή Απόστολου Ζούζουλα έως και τον Β΄παγκόσμιο πόλεμο. Παράλληλα με την οικία στον χώρο του κτιρίου λειτούργησε και το πολιτικό γραφείο του βουλευτή Ζούζουλα, αποτελώντας πολιτικό ορμητήριο σημαντικών εξελίξεων του κραταιού τότε «Λαϊκού Κόμματος». Ξέχωρα ωστόσο με τις πολιτικές ζυμώσεις και εξελίξεις, η οικία Ζούζουλα αποτελούσε και ένα σημαντικό φιλολογικό σαλόνι, με πρωτεργάτη την Ελένη – Ζούζουλα-Κανελοπούλου. Στην εσωτερική διακόσμηση του κτιρίου, άφησε το αποτύπωμά του ο νεαρός και πολλά υποσχόμενος τότε ζωγράφος Γιάννης Τσαρούχης. Στα αλγεινά χρόνια της κατοχής το κτίριο φιλοξένησε το Ίδρυμα «Οίκος της φοιτήτριας» που τότε συνεστήθη και είχε σημαντική ηθική συμβολή στις ασθενέστερες οικονομικά φοιτήτριες, ιδία της επαρχίας. Το 1981 και με τους καταστρεπτικούς σεισμούς που έλαβαν χώρα, το ίδρυμα διέκοψε την λειτουργία του. Ενώ απο το 1992 εγκατέλειψε οριστικά το οίκημα.
Γαλλικό Ινστιτούτο Αθηνών
Ευρίσκεται επι τις οδού Σίνα 31. Και συνιστούσε τμήμα της Γαλλικής Αρχαιολογικής Σχολής. Ξεκίνησε την λειτουργία του το 1907 δεχόμενο ως μαθητές του μόνον αγόρια. Ενώ απο το 1911 δέχεται και κορίτσια. Το 1925 αφίχθη απο την Γαλλία, ο περίφημος καθηγητής και ηθικός μέντορας για πολλές δεκαετίες του Ινστιτούτου, Οκτάβιος Μερλιέ (1897-1976).Προτού εκσπάσει ο φονικός Β΄παγκόσμιος πόλεμος το Ινστιτούτο αριθμούσε 2.000 μαθητές και 34 καθηγητές. Στα οδυνηρά χρόνια της κατοχής το Ινστιτούτο κατέστη θύλακας αντιστασιακών δράσεων εναντίον του ναζιστικού ζυγού. Ο ασίγαστος πατριώτης Μερλιέ που είχε πέσει στο στόχαστρο των αρχών κατοχής, αναγκάστηκε να φύγει για την Γαλλία, αλλά και στην πατρίδα του ως ένθερμος υποστηρικτής του Ντε Γκώλ και σφόδρα πολέμιος της προδοτικής και γερμανόδουλης κυβέρνησης Πεταίν του Βισύ, ετέθη σε εν κατοίκω περιορισμό. Το 1945 όμως επέστρεψε στην Αθήνα και συνέχισε ακατάπαυστα την πατριωτική του δράση. Κορυφαία συνεισφορά του οι 156 υποτροφίες σε λαμπρούς έλληνες διανοούμενους την περίοδο του εμφυλίου. Χάρις στην σπουδαία αυτή ηθική δράση του Οκτάβιου Μερλιέ, ο Κορνήλιος Καστοριάδης, η Ελένη Γλύκατζη – Αρβελέρ, ο Κώστας Παπαϊωάννου, ο Κώστας Αξελός, ο Νίκος Σβορώνος, η Μιμίκα Κρανάκη, ο Κώστας Κουλεντιανός – οι πέντε τελελευταίοι μάλιστα έφυγαν με το πλοιό «Ματαρόα» το 1945 για το Παρίσι - και πολλοί άλλοι έλληνες διανοούμενοι γλύτωσαν τον θάνατο απο τα στρατεύματα κατοχής. Την λαμπρή προσπάθεια του Οκτάβιου Μερλιέ, επάξια συνέχισε ο Ροζέ Μίλλιεξ (1913-2006) σύζυγος εν άλλοις της εξαίρετης συγγραφέως μας Τατιάνας Γκρίτση-Μίλλιεξ (1920-2005). Αλλά και στο πεδίο των πρωτοπόρων πολιτισμικά και εκπαιδευτικά εκδόσεων, το Γαλλικό Ινστιτούτο είχε σπουδαία παρουσία και συμβολή. Εξέδωσε μεταπολεμικά εκατοντάδες τόμους, που συνιστούν ένα σπουδαίο πολιτισμικό κεφάλαιο. Τέλος μαζί με την πελώρια πολιτισμική συμβολή του Γαλλικου Ινσιττούτου στην ελληνική κοινωνία, να σημειώσουμε την εξαίρετη βιβλιοθήκη που κατέχει, φέρουσα απο το 1986 το όνομα «Οκτάβιος Μερλιέ», πρός τιμήν του πρώτου και μεγάλου διευθυντή του Ινστιτούτου, η οποία συνάμα αποτελεί μια εκ των παλαιοτέρων βιβλιοθηκών των Αθηνών. Το καινούριο κτίριο του Γαλλικού Ινστιτούτου ανηγέρθη το 1973 σε σχέδια του Σ. Μολφέση.
Πευκάκια
Διάστικτη απο πράσινο – όαση αληθινή στο παραμοφωμένο αστικό σημερινό περιβάλλον της Αθήνας, η συνοικία των Πευκακίων. Η περιοχή οριοθετείται χωροταξικά στους πρόποδες του Λυκαβηττού και δεντροφυτεύτηκε απο τον πρωτοπόρο και στην περιβαλλοντική του συνείδηση πρωθυπουργό της Ελλάδος Χαρίλαο Τρικούπη το 1880, που επεδείκνυε ξεχωριστή ηθική φροντίδα για το περιβάλλον της Αθήνας. Κεντρικό σημείο αναφοράς στην συνοικία ο περικαλλής ναός του Αγίου Νικολάου στην Ασκληπιού. Ο ναός ανηγέρθη το διάστημα 1889-1895 σε σχέδια των Αναστάση και Γεράσιμου Μεταξά, με την γενναία οικονομική δωρεά του μεγαλεπιχειρηματία της εποχής Ν. Θων. Τα εγκαίνια του ναού που αποτέλεσαν μείζον πολιτιστικό γεγονός της τότε Αθηναϊκής κοινωνίας, τίμησε με την παρουσία της και η βασιλική οικογένεια. Παραπλεύρως του ναού υπήρχε το καφενείο «καφέ τσουράπι» με αύλειο χώρο, στον οποίον τις Κυριακές έπαιζαν τις «κορίνες». Στα Πευκάκια και στην συμβολή των οδών Ασκληπιού 63, Δερβενίων και Ιπποκράτους 68, υφίσταται μια απο τις πρώτες και επιβλητικότερες πολυκατοικίες των Αθηνών. Διώροφο οικοδόμημα του 1870 ιδιοκτησίας του επιφανούς οικονομικά παράγοντα Ν. Θων. Απο τις πιο επώνυμες ενοίκους της πολυκατοικίας αυτής, η περίφημη ηθοποιός Ελένη Παπαδάκη (1908-1944), που άδικα εξετελέσθη τον Δεκέμβιο του 1944 απο άνδρες του ΕΛΑΣ, μέσα στην έξαψη των πολιτικών παθών. Ένα απο τα αρχιτεκτονικά στολίδια ακόμα των Πευκακίων, είναι το επι της οδού Σίνα 70 στεγαζόμενο Δημοτικό Σχολείο. Το κτίριο ανηγέρθη σε σχέδια του μεγάλου Δ. Πικιώνη την περίοδο 1931-33.
Οδός Διδότου
Ονοματοδοτήθηκε Διδότου πρός τιμήν του Γάλλου φιλέλληνα εκδότη Αμβρόσιου-Φίρμινου Διδότου (Didot) (1790-1876). Ο Didot είχε έξοχη ηθικά φιλλεληνική προσφορά στην απελευθέρωση της πατρίδος μας απο το έρεβος της οθωμανικής δουλείας. Ίδρυσε πρός αυτή την κατεύθυνση στο Παρίσι το «Φιλελεληνικό Κομιτάτο» και συνέδραμε πολυδύναμα ως πρωτοπόρος τυπογράφος, με αφυπνιστικές της ελευθερίας μας εκδόσεις, τον αγώνα της εθνεγερσίας. Ήλθε στην Ελλάδα και ξεναγήθηκε στην επικράτειά της, ενώ επισκέφθηκε και την Μικρά Ασία. Κατά την παρουσία του στην Ελλάδα εξέδωσε ως εκδότης 50 τόμους αρχαίων ελλήνων συγγραφέων. Ενώ το 1839 του απεδόθη ο τίτλος του επίτιμου δημότη της πόλης. Στην διασταύρωση των οδών Διδότου και Δελφών προβάλλει η ορειχάλκινη προτομή της μεγάλης μας ηθοποιού Έλλης Λαμπέτη (1926-1983), η οποία και διέμενε στην οδό Διδότου. Η ορειχάλκινη προτομή είναι έργο του γλύπτη Απόστολου Γκιόκα (1998).
Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή
Ευρίσκεται επι της οδού Διδότου 6. Συνιστά καλαίσθηστο νεοκλαισικό κτίριο που ανηγέρθη το 1872 σε σχέδια του Ευγ. Τρούμ. Ο χώρος για την οικοδόμηση του κτιρίου παρηχωρήθη απο το ελληνικό δημόσιο, ως αντάλλαγμα της προσφοράς απο τους γάλλους του Μνημείου του Λυσικράτους. Η Σχολή φιλοξενήθηκε στο κτίριο απο το 1873 και στην συνέχεια προστέθηκαν και άλλα κτίσματα. Μείζονος σημασίας του ηθικού βάρους που απέδιδαν οι Γάλλοι στην Ελλάδα, είναι το γεγονός ότι η ελληνική Γαλλική Αρχαιολογική Σχολή, είναι η πρώτη γαλλική αρχαιολογική σχολή στο εξωτερικό. Στην Ελλάδα συνεστήθη το 1846. Αρχικά και μέχρι το 1856 η Γαλλική Σχολή φιλοξενήθηκε στην διασταύρωση των οδών Ακαδημίας και Πινακωτών (σημερινή Χαριλάου Τρικούπη) και κατά το διάστημα (1856-1873) στο Μέγαρο Δημητρίου στην Πλατεία Συντάγματος. Η Σχολή παρείχε την δυνατότητα στα μέλη της που διέμεναν στην Ελλάδα, να σπουδάσουν φιλολογία ή αρχαιολογία. Με την γόνιμη πολιτισμική παρουσία της Γαλλικής Αρχαιολογικής σχολής στην Ελλάδα, είναι συνυφασμένες σπουδαίες ανασκαφές που διενήργησε στην πατρίδα μας.
Οδός Ιπποκράτους
Απο τις σημαντικότερες οδούς της Νεάπολης. Πρός τα τέλη του 19-ου αιώνα την Ιπποκράτους διέσχιζε ιππήλατο τράμ, που είχε αφετηρία την Μητρόπολη και πέρας την διασταύρωση των οδών Ιπποκράτους και Αραχώβης. Με την εισαγωγή ωστόσο το 1911 της ηλεκτροκίνησης, ένα τράμ έκανε την διαδρομή Ιπποκράτους – Βοτανικός και ένα άλλο την διαδρομή Ιπποκράτους – Κολοκυνθούς. Ομως τις πολύτιμες τότε αυτές συνοικιακά διαδρομές για το επιβατικό κοινό, παρεμπόδιζε αρκετές φορές ο δριμύς χειμώνας. Με τις δυνατές βροχές ο Λυκαβηττός κατέβαζε πέτρες και λάσπη που έκλειναν τον δρόμο και οι επιβάτες περίμεναν τον καθαρισμό του. Πριν εκσπάσει ο Β΄παγκόσμιος πόλεμος η οδός Ιπποκράτους ασφαλτοστρώθηκε. Σπουδαίες νεοκλασικές οικίες, αρχιτεκτονικά αριστουργήματα της εποχής διασώζονται στην οδό Ιπποκράτους.
Καλλιτεχνικό Τυπογραφείο «Εστία»
Επι τις οδού Ιππκράτους 13 φιλοξενήθηκε απο το 1909 μέχρι το 1920 το πρωτοπόρο και εμπνευσμένο καλλιτεχνικό τυπογραφείο «Εστία» των Κώστα Μάϊσνερ και Ν. Καργαδούρη, το οποίο δημιουργήθηκε το 1892. Οι πρωτοπόροι αυτοί για την εποχή τους τυπογράφοι, ήταν οι πρώτοι που τύπωσαν με τεχνολογία τσιγκογραφίας προεκλογικά φυλλάδια, με τις φωτογραφίες των μονομάχων Χαρίλαου Τρικούπη και Θόδωρου Δηληγιάννη. Έκτοτε αυτή η μορφή πολιτικής επικοινωνίας καθιερώθηκε στην Ελλάδα και αποθεώθηκε θα λέγαμε τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες. Πρωτοπόροι ακόμα οι Μάϊσνερ και Καργαδούρης υπήρξαν και στην έκδοση ημερολογίου. Τύπωσαν έτσι το 1901 το πρώτο εγκόλπιο ημερολόγιο, το οποίο σαν εκδοτικό γεγονός μετεδόθη σαν αστραπή.
Καφενείο «Κοραής»
Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Ιππκράτους και Ναυαρίνου Αποτέλεσε διαχρονικά απο τα πιο προβεβλημένα λογοτεχνικά στέκια της Αθήνας, αλλά και χώρος προπαρασκευής καλλιτεχνικών ζυμώσεων.Απο τους επιφανέστερους θαμώνες του υπήρξαν ο ακαταγώνιστος σε λογοτεχνική παραγωγή Γρηγόριος Ξενόπουλος, ο Παύλος Νιρβάνας, ο Θεόδ. Βελλιανίτης κ.α. Το όνομά του έγινε σύμφυτο με την έκδοση του περιοδικού «Αθήναι» που προσδοκούσε να καταστεί η κυριώτερη λογοτεχνική έπαλξη της εποχής. Στον ίδιο χώρο αναφέρεται και η ύπαρξη του καφενείου με το όνομα «Ο Σοφός Κοραής». Απο το 1971 πλέον υφίσταται το καφενείο «Κοραής» που και αυτό με την σειρά του συνεχίζει επάξια την μακρά λογοτεχνική του παράδοση. Απο τους τελευταίους θαμώνες του Κοραή, μέχρι και τον αδόκητο θανατό του, ο εξαίρετος ποιητής, μεταφραστής, θεωρητικός του κινηματογράφου και δοκιμιογράφος Ανδρέας Παγουλάτος. Απεβίωσε απροσδόκητα στις 22 Μαρτίου 2010, απο οξύ εγκεφαλικό επεισόδιο. Ήταν πάνω απο όλα και πέρα απο βαθύς μύστης της ποιητικής τέχνης και του δοκιμίου, ένας ηθικά ευγενής άνθρωπος. Μακριά απο επικοινωνιακούς ακκισμούς και ελιτίστικες συμπεριφορές, που συχνά πυκνά συναντάμε στους «φθασμένους» ανθρώπους της ποίησης και της τέχνης ευρύτερα.
Παλαιό Χημείο
Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών Σόλωνος 104 και Μαυρομιχάλη. Συνίσταται σε διώροφο επιβλητικό κτίριο το οποίο ανηγέρθη την περίοδο (1871-1889) και σε σχέδια του μεγάλου Ερν. Τσίλλερ. Το κτίριο είναι αναπόσπαστα συνδεδεμένο με την καταλυτική για την εξέλιξη της Χημείας στην Ελλάδα παρουσία του καθηγητή Αναστάσιου Χριστομάνου (1841-1906). Ο Χρηστομάνος έριξε πρώτος τα σπέρματα για την δημιουργία Χημείου στην Ελλάδα. Πρός αυτή την κατεύθυνση αγοράστηκε οικόπεδο στην οδό Σόλωνος και ο Ερν. Τσίλλερ - με τις συμβουλές του καθηγητή Χριηστομάνου για την δομή του χώρου - εξεπόνησε τα σχέδια τα οποία και επικύρωσε ο αρχιτέκτονας του Χημείου του Βερολίνου Ζαστράου.Πάραυτα η ανέγερση του Χημείου τότε ματαιώθηκε, αφενός μεν ελλείψει οικονομικών πόρων, αφετέρου δε απο την εκδήλωση οργίλης αντίδρασης του εκπαιδευτικού κατεστημένου της εποχής, απέναντι στα καινοτόμα σχέδια του Χρηστομάνου. Εν τέλει το 1887 ετέθη ο θεμέλιος λίθος για το οικοδόμημα, το οποίο αποπερατώθηκε το 1889 και πρωτολειτούργησε το 1890. Το 1911 είναι ένα σημαντικό έτος στην ιστορία του Χημείου. Εκδηλώθηκε σοβαρή πυρκαγιά που κατέστρεψε την πλειονότητα του εξοπλισμού και μοίρα τραγική τρείς άνθρωποι έχασαν την ζωή τους. Το 1914 ξεκίνησε η αποκατάσταση του κτιρίου. Και με την πάροδο λίγων ετών προσετέθη και τρίτος όροφος για να γίνει φαρμακευτικό χημείο, το οποίο πρωτολειτούργησε το 1928. Έλαβαν χώρα όμως και άλλες προσθήκες στο κτίριο. Ακαδημαϊκά στον χώρο του Χημείου άφησαν το αποτύπωμά τους εξαίρετες πανεπιστημιακές φυσιογνωμίες. Αναφέρουμε ενδεικτικά τους : Αναστ. Χρηστομάνο, Τιμολέοντα Αργυρόπουλο, τον διαπρεπή καθηγητή του Αϊνστάιν και ιδρυτή του Πανεπιστημίου της Σμύρνης – με εντολή του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου - Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή – του οποίου την κόρη για την ιστορία αναφέρουμε πως είχε παντρευτεί ο αδελφός του μεγάλου μας συγγραφέα Μίτια Καραγάτση και πρόεδρος για πολλά χρόνια της Βουλής των Ελλήνων Κωνσταντίνος Ροδόπουλος – κ.α. Άρρηκτα συνδεδεμένος είναι όμως ο χώρος και με μείζονα ιστορικά γεγονότα του έθνους. Στα χρόνια της Μικρασιατικής εκστρατείας (1919-1922), με τον ασύρματο του Χημείου γίνονταν οι επικοινωνίες με τα στρατεύματά μας. Στα οδυνηρά χρόνια της ναζιστικής κατοχής, απο τον χώρο του Χημείου ξεκίνησε η πρώτη αντιστασιακή παμφοιτητική συγέντρωση στις 25 Μαρτίου 1942. Αλλά και απο τον ραδιοφωνικό σταθμό του Χημείου που και σήμερα διασώζεται στο ισόγειό του, εξεφωνήθη το 1944 το χαρμόσυνο άγγελμα της απελευθέρωσης. Απο το 1944 το κτίριο του Χημείου έχει κριθεί διατηρητέο. Μέλλεται να φιλοξενήσει το Μουσείο Φυσικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Αθηνών, η πρώτη απόπειρα μάλιστα δημιουργίας συλλογής του, είχε ξεκινήσει το 1838. Σ΄αυτήν συγκαταλέγονται χιλιάδες εκθέματα, όργανα φυσικής και χημείας, μεταξύ των οποίων και αυτά που έφερε για την διάσωσή τους με την καταταστροφή της Σμύρνης, ο γίγαντας Κωνσταντίνος Καραθεοδωρής. Το χημείο έχει πλέον εχει αισθητικά αποκατασταθεί απο τις όποιες ζημιές του.
Οδός Χαριλάου Τρικούπη -Πινακωτών
Η οδός Χαριλάου Τρικούπη συνιστά έναν απο τους κεντρικούς δρόμους της Νεάπολης. Αρχικώς ελέγετο οδός Πινακωτών και απο το 1906 πρός τιμήν του μεγάλου μας πολιτικού μεταρρυθμιστή Χαρίλαου Τρικούπη, μετονομάστηκε σε Χαριλάου Τρικούπη, απο Πινακωτών. Στην ίδια συνοικία και επι της οδού Ακαδημίας ευρίσκεται και η οικία του Χαριλάου Τρικούπη, ενώ και όλη η περιοχή επρόσκειτο πολιτικά πρός τον Χαρίλαο Τρικούπη. Τέλος να σημειώσουμε ότι στην οδό Πινακωτών τότε, Χαριλάου Τρικούπη σήμερα, ζούσε και διατηρούσε το περίφημο φιλολογικό του σαλόνι - με κεντρικούς του θαμώνες τον μεγαλουργό στο πεδίο της Φιλοσοφίας του Δικαίου και των γραμμάτων μας και μετέπειτα πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Κωστάκη Τσάτσο, τον Κατσίμπαλη κ.α. - ο πατριάρχης της ελληνικής ποίησης και μέγας λυράρης του λαού μας Κωστής Παλαμάς.
Οικία Καρλ Βερτχάιμ
Ευρίσκετο στην συμβολή των οδών Χαρ. Τρικούπη και Πανεπιστημίου. Ήταν διώροφο κτίριο που ανηγέρθη το 1843 σε σχέδια του Στ. Κλεάνθη. Ως πρός τον αρχιτεκτονικό του ρυθμό, το κτίριο συναιρούσε στοιχεία ρομαντισμού και κλασικισμού. Οικοδομήθηκε ως οικία του βαυαρού Κάρλ Βερτχάιμ ο οποίος συνεργάζετο επιχειρηματικά με τον Κλεάνθη τόσο στην ύδρευση της Αθήνας, όσο και στα λατομεία της Πάρου. Στα χρόνια του μεσοπολέμου το κτίριο φιλοξενούσε τα γραφεία του «Λαϊκού Κόμματος» υπο την ηγεσία του Παναγή Τσαλδάρη (1868-1936).Το κτίριο κατεδαφίσθη την δεκαετία του 1960.
Οικία Π. Τσαλσάρη
Ευρίσκετο επι της οδού Χαριλάου Τρικούπη 5. Συνίστατο σε ημιτριώροφο κτίριο με επιβλητικά αισθητικά αετώματα, που είχε οικοδομηθεί σαν εξοχική κατοικία του περίφημου για την φαυλότητά του πολιτικού μας -πρωθυπουργού «Τζουμπέ» Δημητριου Βούλγαρη (1802-1877), που υπήρξε ο πρύτανης του ρουσφετιού στην Ελλάδα και πατέρας της φαυλοκρατίας. Εν συνεχεία το κτίριο αγοράστηκε απο τον καθηγητή της Ιατρικής Αντώνιο Χρηστομάνο, αδελφό του περίφημου πεζογράφου μας και θεατρικού συγγραφέα Κωνσταντίνου Χρηστομάνου, δημιουργού εν άλλοις του αριστουργήματος της λογοτεχνίας μας «Κερένια Κούκλα». Στο κτίριο διέμενε ο πρόεδρος του Λαϊκού Κόμματος Παναγής Τσαλδάρης, που αργότερα το 1933 ως πρωθυπουργός πλέον, διέμενε στο μέγαρο Πεσμαζόγλου στην συμβολή των οδών Βας. Σοφίας και Ηρώδου Αττικού.
Κτίριο Γαλλικής Σχολής «Άγιος Ιωσήφ»
Ευρίσκετο επι της Χαριλάου Τρικούπη 10. Το κτίριο το οποίο ανηγέρθη σε σχέδια του Τιμολέοντος Πασχαλίδη, φιλοξενούσε απο το 1898 μέχρι το 1979 την Ελληνογαλλική Σχολή – Παρθεναγωγείο «Άγιος Ιωσήφ». Η σχολή ιδρύθηκε το 1856 απο τέσσερις γαλλίδες καλόγριες του τάγματος Αγ.Ιωσήφ της Εμφανίσεως. Το εν λόγω τάγμα συνεστήθη απο την Αιμιλία Ντε Βιαλάρ το 1832 και αποδύθηκε σε πολυσχιδές φιλανθρωπικό έργο. Σε πρώτη φάση η σχολή φιλοξενήθηκε στην Πλάκα στην οδό Αδριανού και εν συνεχεία μετεφέρθη σε κτίριο στην διασταύρωση των οδών Πανεπιστημίου και Ιπποκράτους. Για να καταλήξει απο το 1890 στην οδό Χαρ. Τρικούπη. Στα χρόνια της κατοχής δυο πτέρυγες του σχολείου διαμορφώθηκαν σε νοσοκομείο. Απο το 1979 η Σχολή μεταφέρθηκε σε ένα ιδιόκτητο κτίριό της στην Πεύκη. Το παλιό κτίριο στην Χαρ.Τρικούπη κατεδαφίστηκε και παρέμεινε μόνο το παρεκκλήσιο της Σχολής.
Οικία Γ. Σουρή
Ευρίσκετο επι της οδού Χαρ. Τρικούπη 15. Τον περισσότερο χρόνο της ζωής του έζησε σ΄αυτή την κατοικία ο περίφημος σατιρικός μας ποιητής Γιώργος Σουρής, μέχρι το 1892 (1853-1919). Παράλληλα στην κατοικία του ο Σουρής διατηρούσε και τα γραφεία του σατιρικού του περιοδικού «Ρωμηός», το οποίο απο το 1882 κυκλοφορούσε κάθε Σάββατο. Επίσης στην οικία του ο Σουρής ένεκα του υψηλού του κύρους είχε αναπτύξει εκεί ένα απο τα σημαντικότερα φιλολογικά σαλόνια των Αθηνών. Το οποίο αποτέλεσε κέντρο της πνευματικής εκπόρευσης της εποχής για πολλά χρόνια. Στο φιλολογικό σαλόνι του Σουρή, παράλληλα με τις κριτικού χαρακτήρα συζητήσεις για τις καλλιτεχνικές εξελίξεις στην Ελλάδα και στην Ευρώπη, έκαναν πρόβα τζενεράλε στα έργα τους σπουδαίοι συγγραφείς και ποιητές της εποχής. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Κ. Παλαμά, Γ. Στρατήγη, Αρ. Προβελέγγιο, Αγγ. Βλάχο, Ι. Πολέμη, Μπ. Άννινο, Γερ. Βώκο, Μιλτ. Μαλακάση, Θ. Βελλιανίτη, αλλά και οι Ανδρέας Καρκαβίτσας, Παύλος Νιρβάνας, Γ. Πώπ, Γ. Ροϊλλός, κ.α. Παράλληλα με τις παρουσιάσεις των έργων τους, αλλά και τις συζητήσεις για τα πνευματικά ρεύματα της εποχής, ελάμβαναν χώρα και αξιοσημείωτα λογοτενχικά αφιερώματα σε συγγραφείς με υψηλό ηθικό κύρος. Όπως για τους Αλεξ. Ρίζο-Ρακαβή – που παράλληλα με εξαίρετος λογοτέχνης, διετέλεσε και υπουργός Εξωτερικών της Ελλάδος – ο οποίος είχε γράψει πέρα απο τα μυθιστορήματά του και το εκπληκτικό δημοτικό στιχούργημα «Μαύρη είναι η νύχτα στα βουνά», του Γερ. Μαρκορά κ.α. Επιπρόσθετα πρός το σπίτι της Χαρ. Τρικούπη 15, ο λαμπρός πνευματικά Γ. Σουρής, διατηρούσε και εξοχική κατοικία στο Νέο Φάληρο. Απεβίωσε σε ηλικία 66 ετών απολαμβάνοντας της πλήρους αποδοχής του πνευματικού κόσμου της εποχής του. Υπήρξε ένα ακοίμητο, σπινθηροβόλο, και ασυμβίβαστο πνεύμα, στηλιτεύοντας με την οξυδερκή κοινωνική του ματιά και τον χαριτωμένο στίχο του, όλες τις κοινωνικές και πολιτικές στρεβλώσεις που σημάδεψαν τα χρόνια της ζωής του.
Εκδοτικός Οίκος-Βιβλιοπωλείο Κ. Γκοβώστη
Αναμφίβολα ένας απο τους ιστορικότερους εκδοτικούς οίκους της Αθήνας, με έξοχη ηθικά συμβολή στα πνευματικά και πολιτιστικά μας δρώμενα. Απο τις πολύ πρωτοπόρες και εμπνευσμένες πρωτοβουλίες του, η άψογη μετάφραση τις μεταπολεμικές μας δεκαετίες των αριστουργημάτων της ρωσικής λογοτεχνίας. Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο Γκοβώστη ευρίσκεται επι της Ζωοδόχου Πηγής 21. Πως έχει όμως η μακρά ιστορική πορεία του σπουδαίου αυτού οίκου; Γύρω στα 1920 ο Κώστας Γκοβώστης (1904-1958) δημιούργησε μαζί με άλλους τον εκδοτικό οίκο «Ανατολή» ο οποίος φιλοξενούνταν σε ένα δωμάτιο του πατρικού σπιτιού του, επι της οδού Σολωμού 13. Όμως το πρωτοπόρο αυτό εγχείρημα που πάραυτα δεν ήταν μακρόβιο, θα ακολουθήσει η ίδρυση ενός άλλου εκδοτικού οίκου μόνος του αυτή τη φορά το 1926 και με έδρα πάλι το πατρικό του σπίτι. Απο τις πρώτες και τολμηρές για την εποχή του εκδόσεις που έκανε τότε, ήταν θεωρητικές πολιτικές μελέτες των Μπακούνιν, Ζηνόβιεφ, Μπουχάριν κ.α. Απο το 1929 ο εκδοτικός οίκος αλλάζει στέγη και μεταφέρεται στην οδό Ακαδημίας 79. Αυτή την περίοδο μάλιστα πάντα πρωτοπόρος και εύτολμος εκδοτικά ο Κώστας Γκοβώστης, θα εκδώσει ποιητικές συλλογές των Γ. Ρίτσου, Ν. Βρεττάκου, μυθιστόρημα του Κοσμά Πολίτη κ.α. Όμως η έκσπαση της τετραυγουστιανής δικτατορίας, θα έχει δραματικές συνέπειες για τον φολοαριστερίζοντα εκδοτικό οίκο. Κατεστράφη το βιβλιοπωλειο απο ομάδες εγκαθέτων κατευθυνόμενων παρακρατικών, κάηκαν τα βιβλία του επιδεικτικά στην Πλατεία Κάνιγγος και ο ίδιος ο Κώστας Γκοβώστης φυλακίστηκε για κάμποσους μήνες. Ασυμβίβαστος και παθιασμέμος εκδότης ο Γκοβώστης, με την αποφυλάκισή του προέβη στην έκδοση εξαιρετικών τόμων της ελληνικής και της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Ενώ απο τον Ιανουάριο του 1938 προέβη στην έκδοση του μηνιαίου λογοτεχνικού περιοδικού «Νεοελληνική Λογοτεχνία». Στα χρόνια της γερμανικής κατοχής το βιβλιοπωλείο εκδοτικός οίκος, μεταστεγάστηκε στο Μέγαρο του Αρσακείου επι της οδού Πεσμαζόγλου. Ο εκδοτικός οίκος-βιβλιοπωλείο συνεχίζει αδιάλειπτα στις μέρες μας να προσφέρει το πολύτιμο εκδοτικό του έργο.
Οδός «Προαστίου» - Εμμανουήλ Μπενάκη
Συνιστούσε τον κεντρικό δρόμο του «Προαστίου» Νεάπολης. Απο το 1928 ο δρόμος «Προαστίου» μετονομάστηκε σε Εμμανουήλ Μπενάκη.
Οδός Θεμιστοκλέους
Συνιστά κεντρικό δρόμο των Εξαρχείων. Εκκινά απο την Πανεπιστημίου και τελειώνει στην οδό Καλλιδρομίου. Όπως ήδη έχουμε αναφέρει στις μεταπολεμικές μας δεκαετίες επι της οδού Θεμιστοκλέους ήταν εγκατεστημένες όλες οι μεγάλες εταιρείες κινηματογραφικής παραγωγής, για αυτό την αποκαλούσαν «Χόλυγουντ».
Πλατεία Εξαρχείων
Συνιστά την κεντρική πλατεία της συνοικίας. Στο χώρο της πλατείας είναι τοποθετημένος ένας ορειχάλκινος καλαίσθητος φανοστάτης, που κατασκευάστηκε στην Γαλλία στις αρχές του 20-ου αιώνα.
Μπλέ Πολυκατοικία
Υφίσταται επι της οδού Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80 και αποτελεί το πιο αντιπροσωπευτικό αρχιτεκτονικό δείγμα της οικιστικής φυσιογνωμίας των Εξαρχείων. Ανηγέρθη το 1933 απο τον μοντερνιστή αρχιτέκτονα Κυριακούλη Παναγιωτάκο (1902-1982) για λογαριασμό του επιχειρηματία Κωστή Αντωνόπουλου, σε αρχιτεκτονική τεχνοτροπία μοντερνισμού και είναι αναμφισβήτητα ένα απο τα αντιπροσωπευτικότερα δείγματα του μεσολεμικού μοντερνισμού στην Αθήνα. Την διακόσμηση της πολυκατοικίας είχε αναλάβει ο μεγάλος μας ζωγράφος Σπύρος Παπαλουκάς (1892-1957), έχοντας επιλέξει και το αρχικό μπλέ χρώμα του κοβαλτίου, για την εξωτερική όψη της πολυκατοικίας, χάρις του οποίου έλαβε και το όνομά της «μπλέ πολυκατοικία». Για την ανέγερσή της δαπανήθηκαν στην εποχή της μεγάλα ποσά. Αποτελεί συστοιχεία δυο κτιρίων με δυο αυτοδύναμες εισόδους μια απο την Θεμιστοκλέους και μια απο την Αραχώβης και 40 το σύνολο διαμερίσματα. Η πολυκατοικία είναι πενταώροφη με υπόγειο, το οποίο κατά πρόβλεψη του αρχιτέκτονα, θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί ως καταφύγιο. Στο δώμα της πολυκατοικίας υπήρχε αρχικά πελώριο εντευκτήριο 500 τ.μ. για τους διαμένοντες όπως και πλυντήρια. Αργότερα όμως το μεγαλύτερο μέρος αυτών των χώρων, μετασκευάστηκαν σε διαμερίσματα, αλλοτριώνοντας την αρχιτεκτονική φυσιογνωμία της στέγης. Πρόβλεψη ακόμα του αρχιτέκτονος δοθείσης της πανοραμικής θέας της πολυκατοικίας πρός τον Λυκαβηττό, ήταν να κατασκευαστεί και πισίνα στον εξώστη. Πάραυτα το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε. Σε ότι αφορά τον αρχιτεκτονικό χαρακτήρα του κτιρίου ο αρχιτέκτονας είχε ενσωματώσει στα σχέδιά του και στοιχεία απο την αρχιτεκτονική των πλοίων. Ενδειτικά ήταν τα κοίλα τόξα πάνω στις πόρτες, που παρέπεμπαν σε φινιστρίνια. Όμως άρρηκτα συνδεδεμένη και με τις μεγάλες ιστορικές μας μνήμες είναι η μπλέ πολυκατοικία. Στα χρόνια της τετραυγουστιανής δικτατορίας, αλλά και του φονικού Β΄παγκοσμίου πολέμου, η πολυκατοικία υπήρξε σημείο αντικατασκοπείας. Ενώ τα υπόγειά της χρησιμοποιήθηκαν ιδεωδώς για την απόκρυψη των αντιστασιακών. Στα φοβερά χρόνια των αλήστου μνήμης αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, οι άνδρες του ΕΛΑΣ είχαν απειλήσει να ανατινάξουν το κτίριο. Τελικά δεν υλοποίησαν την απειλή τους. Η περίφημη μπλε πολυκατοικία φιλοξένησε στα διαμερίσματά της μερικούς απο τους επιφανέστερους έλληνες των γραμμάτων και της τέχνης. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους παρακάτω μεγάλους ενοίκους της : Σοφία Βέμπο και Μίμη Τραϊφόρο, Δημήτρη Χόρν, Δημήτρη Μυράτ, Αλέξη Μινωτή και Κατίνα Παξινού, Ρένο και Ηρακλή Αποστολίδη, Λεωνίδα Κύρκο, αλλά και ο εξαίρετος συγγραφέας μας Φρέντυ Γερμανός, όπως βεβαίως και η οικογένεια του ιδιοκτήτη Κωστή Αντωνόπουλου. Στις μέρες μας η «μπλε πολυκατοικία», δεν έχει πλέον το χαρακτηριστικό μπλε χρώμα. Επίσης αναφέρουμε ότι στον ισόγειο χώρο της πολυκατοικίας, λειτουργούσε το περίφημο καφεζαχαροπλαστείο «Φλωράλ». Αφότου παρέμεινε για χρόνια κλειστό, ετέθη ξανά σε λειτουργία το 2009.
Κινηματογράφος Βόξ
Πρόκειται για έναν απο τους ιστορικότερους καλοκαιρινούς κινηματογράφους της Αθήνας. Ευρίσκεται στην συμβολή των οδών θεμιστοκλέους και Αραχώβης απέναντι απο την μπλέ πολυκατοικία και λειτουργούσε στην ταράτσα του κτιρίου του. Ο κινηματογράφος άνοιξε για πρώτη φορά τις πύλες του το 1938. Και απο το 1997 έχει κηρυχθεί διατηρητέος. Παράλληλα με τον κινηματογράφο στο ισόγειο του κτιρίου, μέχρι και πρίν λίγο καιρό, λειτουργούσε καφέ-βιβλιοπωλείο των εκδόσεων Λιβάνη.
Θέατρο Εξαρχείων
Ευρίσκετια επι της οδού Θεμιστοκλέους 69. Κεντρικό μέρος του θεάτρου υπήρξε διώροφη νεοκλασική κατοικία του 19-ου αιώνος. Το 1989 το υπάρχον νεοκλασικό, ανακατασκευάστηκε συνενούμενο με νεώτερο τριώροφο κτίριο που υπήρχε στο οικόπεδο και έτσι διαμορφώθηκε τελικά το θέατρο των Εξαρχείων. Άνοιξε τις πύλες του στο κοινό για πρώτη φορά το 1990.
Οδός Καλλιδρομίου
Ένας ιστορικός δρόμος των Εξαρχείων με βαρύ ιστορικό φορτίο. Φιλοξένησε στις πολυκατοικίες και τα νεοκλασικά του κατά καιρούς, μερικά απο τα πιο φωτεινά, ελεύθερα και πρωτοπόρα καλλιτεχνικά και πολιτικά μυαλά των μεταπολεμικών μας δεκαετιών. Ο πολιτικά εύτολμος και ρηξικέλευθος Λεωνίδας Κύρκος, ο ασυμβίβαστος καθηγητής της κοινωνιολογίας του Παντείου Βασίλης Φίλιας και πολλοί άλλοι διανοούμενοι και καλλιτέχνες μας, υπήρξαν κάτοικοι της οδού Καλλιδρομίου. Η οδός πήρε το όνομά της απο το όρος Καλλίδρομο της Φθιώτιδας. Επι το ορθώτερον το ονομά της θα έπρεπε να είναι Καλλιδρόμου. Απο τα αντιπροσωπευτικά νεοκλασικά της Καλλιδρομίου το αρχοντικό «Αίολος», που πάραυτα είναι αισθητικά εγκαταλελειμμένο. Η οδός Καλλιδρομίου είναι συνυφασμένη με μια ταινία σταθμό στα μεταπολεμικά κινηματογραφικά μας δρώμενα. Ειδικώτερα στην διασταύρωση των οδών Καλλιδρομίου, Ιουστιανιανού, Οικονόμου και Δηλιγιάννη γυρίστηκε η τελευταία σκηνή της θρυλικής ταινίας «Στέλλα» του Μιχάλη Κακογιάννη, με την αλησμόνητη Μελίνα Μερκούρη να εξιτάρει τις καρδιές μας και να πολιτογραφείται σαν ένα απο τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά μας σύμβολα. Σ΄αυτόν τον χώρο επίσης διασταύρωση Οικονόμου και Δηλιγιάννη υπήρχε η ταβέρνα του Μιχαλάκου, που για τις ανάγκες τις ταινίας μετασκευάστηκε στο κέντρο «Ο Παράδεισος».
Λόφος του Στρέφη
Απο τους ιστορικούς λόφους της Αθήνας, αποτελώντας όαση στο βεβαρημμένο οικοδομικά αστικό τοπίο της πόλης. Την περίοδο της τουρκοκρατίας ο λόφος έφερε το όνομα «Πινακωτά». Το όνομα Στρέφη προέκυψε απο το όνομα της οικογένειας που κατείχε την ιδιοκτησία του λόφου, στο πέρας της οθωνικής περιόδου. Ο λόφος του Στρέφη όπως και οι περισσότεροι εκ των υπολοίπων της Αθήνας, δέχτηκε την βάρβαρη περιβαλλοντική παρέμβαση της λατόμευσης. Απο αυτόν άντλησαν στα νταμάρια του οικοδομικό υλικό οι κάτοικοι της Νεάπολης, για να οικοδομήσουν τα σπίτια τους. Κάποια περίοδο ο λόφος υπήρξε χώρος πετροπολέμου, που άνθιζε σαν «κοινωνικό έθιμο» στην Αθήνα στο λυκαυγές του 20-ου αιώνα. Ο λόφος επίσης στις αρχές του 20-ου αιώνα, αποκτήθηκε απο τον Νικόλαο Χατζόπουλο, πατέρα της περίφημης λαίδης Λω, αλλά και απο τον αρχιστράτηγο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και μετέπειτα εκτελεσθέντα ως αποδιοπομπαίο τράγο της τραγωδίας που ακολούθησε, στρατηγό Γιώργο Χατζηανέστη. Το 1914 ο λόφος άλλαξε χέρια και περιήλθε στην ιδιοκτησία του δημοσίου προβαίνοντας και στην δενδροφύτευση πεύκων. Το 1938 ο λόφος του Στρέφη πέρασε στην ιδιοκτησία του Δήμου της Αθήνας, όπου και του έδωσε χαρακτήρα δημοσίου κήπου. Την περίοδο των φοβερών αδελφοκτόνων Δεκεμβριανών, ο λόφος είχε καταληφθεί απο άνδρες του ΕΛΑΣ. Κατά την απελευθέρωση υπήρξε πλήρης αισθητική του φροντίδα.
Οικία Ναπολέοντα Λαπαθιώτη
Στην συμβολή των οδών Οικονόμου 30 και Κουντουριώτη 23 έζησε ο αισθαντικός, πρωτοπόρος, αλλά και τραγικά συνάμα ποιητής μας Ναπολέοντας Λαπαθιώτης (1888-1944). Επρόκειτο για ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, που διέθετε πέτρινη εξωτερική σκάλα και εσωτερική αυλή. Το κτίριο ανηγέρθη στις αρχές της δεκαετίας του 1880 και έχει κηρυχθεί διατηρητέο. Σ΄αυτόν τον ζεστό και φιλόξενο χώρο έζησε το μεγαλύτερο τμήμα της ζωής του ο τραγικός Ναπολέοντας Λαπαθιώτης. Το 1944 έδωσε τέρμα στην ζωή του, αυτοπυροβολούμενος στον ιστορικό πλέον για την λογοτεχνία μας χώρο.
Οικία Ηλία Βενέζη
Επι της οδού Ζαίμη στα Εξάρχεια, κατοικούσε μαζί με την οικογένειά του ένας απο τους επιφανέστερους συγγραφείς της σύγχρονης ελληνικής γραμματολογίας και χαρακτηριστικός εκπρόσωπος της ανεπανάλπτης αισθητικά γενιάς του ΄30 - με κυριώτερους τους Μυριβήλη, Θεοτοκά, Καραγάτση, Πολίτη, Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο κ.α. - Ηλίας Βενέζης. Συγγραφέας εν άλλοις και του παγκόσμιου αριστουργήματος «Αιολική γή», στο οποίο υποκλήθηκαν και οι «Sunday Times». Αποτύπωσε με την άμετρη ηθική ευαισθησία του, αλλά και τον πολυεπίπεδο συγγραφικά χρωστήρα του, την ζωή του πολέμου μεταξύ των γειτονικών λαών Ελλάδος και της Τουρκίας και στηλίτευσε όπως και ο απαράμιλλος Στρατής Μυριβήλης, τα δόλια παιχνίδια της εξωτερικής πολιτικής των μεγάλων δυνάμεων, που σύρουν τους λαούς στα ολέθρια ιμπεριλιαστικά τους σχέδια. Η συνοικία μεταξύ του λόφου του Στρέφη και της λεωφόρου Αλεξάνδρας, απο το 1908 ονομάζονταν «Πυθαράδικα». Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία η περίφημη «μπλέ πολυκατοικία» επι των οδών Αραχώβης 61 και Θεμιστοκλέους 80, στην 2-η φωτογραφία νεοκλασικό στο λόφο του Στρέφη, στην 3-η φωτογραφία νεοκλασικό στα Εξάρχεια και στην 4-η φωτογραφία ο Ναός του Αγίου Νικολάου στα Πευκάκια. Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*** Κολωνάκι (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)
Άλλοτε χώρος συνεύρεσης καλλιτεχνών και διανοουμένων, κάποτε κέντρο εκπόρευσης κοινωνικών και πολιτικών ζυμώσεων, ενίοτε χώρος εκπλήρωσης του αστικού ονείρου και της μεγαλόπρεπης ζωής, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, το Κολωνάκι αποτέλεσε μια επίζηλη περιοχή που γοήτευε και σαγήνευε το συλλογικό φαντασιακό. Παράλληλα με την κοινωνική και καλλιτεχνική του αύρα τα καλαίσθητα και πανέμορφα νεοκλασικά του κτίρια αλλοτινών δεκαετιών – ιδιαίτερα στα πίσω κομμάτια του της Δεξαμενής και της Μονής Πετράκη - γονιμοποίησαν χωροταξικά την αισθητική του και το κατέστησαν μια πανέμορφη συνοικία. Ιδιαίτερα τις μεσοπολεμικές και μεταπολεμικές δεκαετίες το κομμάτι του Κολωνακίου πλησίον της Δεξαμενής, υπήρξε αριστουργηματικό. Η συνοικία χωροταξικά υφίσταται στην κυριολεξία στην καρδιά του κέντρου της Αθήνας. Και κατά ένα μέρος οφείλει τον αριστοκρατικό της χαρακτήρα και στο γεγονός ότι υπήρξε δίπλα απο τα Ανάκτορα, που της προσέδιδε επι βασιλείας ξεχωριστή κοινωνική αίγλη. Το Κολωνάκι αίρει την ονομασία του σε μια μικρή κολώνα, που παλαιότερα βρίσκονταν στην Πλατεία Δεξαμενής και αργότερα τοποθετήθηκε στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας. Η ύπαρξη του κολωνακίου τόσο εδώ όσο και σε άλλες συνοικίες, ήταν συνυφασμένη με την πρόληψη και αποτροπή επιδημιών. Ειδικώτερα αυτής της μορφής τα κολωνάκια τοποθετούνταν πάνω σε γούβες, στις οποίες πρωθύστερα είχαν θάψει δυο σφαγμένα ζώα, δίδυμα μοσχάρια, τα οποία με πομπή είχαν γυρίσει σε όλη την πόλη, για να εξορκίσουν το κακό. Και όμως και με ένα αθλητικό γεγονός της εποχής της τουρκοκρατίας, ήταν συνδεδεμένο το Κολωνάκι. Αποτελούσε την εκκίνηση του «Τζιριτιού» δηλαδή των αγώνων εφίππου ακοντισμού για τους Τούρκους.
Στα χρόνια επίσης της Τουρκοκρατίας η συνοικία του Κολωνακίου περιελάμβανε πολλούς αγρούς, αμπελώνες, αλλά και στάνες βοσκών που ζούσαν τα κοπάδια τους στις πλαγές του Λυκαβηττού και πωλούσαν το γάλα τους στην καινούρια πρωτεύουσα της χώρας. Το Κολωνάκι άρχισε να συγκροτείται οικιστικά στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και μέχρι το 1880 δεν συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό κατοίκων. Το κέντρο της περιοχής του Κολωνακίου, συνιστούσαν οι γύρω απο την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου οδοί, στην οδό Σκουφά. Κομμάτι του Κολωνακίου αποτελούσε και η περιοχή της Δεξαμενής η οποία κατοικήθηκε ενωρίτερα απο αυτό και στην οποία διέμεναν λαϊκά στοιχεία, εργένηδες και μετανάστες του εσωτερικού. Ένεκα του μικρού αριθμού κατοίκων της, η Δεξαμενή μέχρι και τις αρχές του 20-ου αιώνα τις νύχτες εθεωρείτο επικίνδυνη. Στις επόμενες δεκαετίες όμως η Δεξαμενή, κατοικήθηκε απο διαπρεπείς φυσιογνωμίες της τέχνης, των γραμμάτων και του πολιτισμού, που της προσέδωσαν ξεχωριστό ηθικό κύρος. Απο τα τέλη του 19-ου αιώνα και τις αρχές του 20-ου, το Κολωνάκι αρχίζει να προβάλλει ως μια απο τις κατ΄εξοχήν αριστοκρατικές συνοικίες των Αθηνών. Ενώ την ίδια αυτή περίοδο, η περιοχή αποκτά και επιβλητικές αρχοντικές κατοικίες που την εμπλουτίζουν αισθητικά με το χρώμα τους. Ωστόσο αυτός ο αρχοντικός οικιστικά χαρακτήρας του Κολωνακίου, κορυφώθηκε πρός τα τέλη του μεσοπολέμου και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Παράλληλα με τα πανέμορφα και αρχοντικά νεοκλασικά της οικοδομήματα η περιοχή ιδία στην Δεξαμενή, διέθετε μερικά απο τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά καφενεία των Αθηνών - όπως τα «Ηνωμένα Βουστάσια» κ.α. – που αποτελούσαν πνευματικό ορμητήριο και χώρο καλλιτεχνικής εκπόρευσης της διανόησης. Ενώ βεβαίως και αρκετοί εκ των κορυφαίων λογοτεχνών και διανοουμένων της εποχής τους, υπήρξαν κάτοικοι της περιοχής του Κολωνακίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Μιχαήλ Μητσάκη που έμενε στις οδούς Αλωπεκής και Πλουτάρχου, τον πρώτο πρόεδρο της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, συγγραφέα εν άλλοις των αριστουργημάτων «Ο Πατούχας» και «Οι άθλιοι των Αθηνών» Ιωάννη Κονδυλάκη, που διέμενε αρχικά στο τέρμα της οδού Βουκουρεστίου την περίοδο (1890-1915) και απο το 1916 στην οδό Δημοκρίτου, τον απαράμιλλο κριτικό και ποιητή Μάρκο Αυγέρη στην Δεξαμενή μόνος του και αργότερα με την Γαλάτεια Καζαντζάκη στην Δεινοκράτους, εν συνεχεία στην οδό Σπευσίπου και ύστερα στην οδό Αλωπεκής, την Γαλάτεια Καζαντζάκη επίσης με την αδελφή της Έλλη Αλεξίου, στην οδό Δεινοκράτους, τον γίγαντα των ελληνικών γραμμάτων Νίκο Καζαντζάκη με την Γαλάτεια στην οδό Αναγνωστοπούλου 30, τον Δ. Χατζόπουλο στην Δεξαμενή, την ποιήτρια Μελισσάνθη στην οδό Δεινοκράτους, τον απαράμιλλο δημιουργό των «Μοιραίων» ποιητή Κώστα Βάρναλη στην οδό Δημοχάρους 49 αλλά και τον αναγεννησιακό μας διανοούμενο και πρωθυπουργό της Ελλάδος Παναγιώτη Κανελλόπουλο στην οδό Ξενοκράτους. Στο Κολωνάκι έμεινε ακόμα ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος με την σύζυγό του Έλενα στην οδό Λουκιανού. Ακόμα στην δύση της ζωή του στο Κολωνάκι διέμενε και ο ασίγαστος μυθιστοριογράφος μας, συγγραφέας του «Κίτρινου Φακέλου» και της «Μεγάλης Χίμαιρας» Μίτια Καραγάτσης, στην διασταύρωση των οδών Ηροδότου και Πατριάρχου Ιωακείμ. Παράλληλα σημειώνουμε ότι στο Κολωνάκι διασώζονται σήμερα σημαντικά νεοκλασικά κτίρια αρ ντεκό και μοντερινιστικά του μεσοπολέμου.
Σκουφά
Κεντρική οδική αρτηρία του Κολωνακίου αποτελεί η οδός Σκουφά, πρός τιμήν του έξοχου ηθικά πατριώτη και συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας Νικολάου Σκουφά. Επι της οδού Σκουφά υφίστανται σημαντικά κτίρια, άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα της Αθήνας μας. Παραθέτουμε μερικά εκ των σημαντικοτέρων απο αυτά.
Ιστορικό αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών
Ευρίσκεται επι της οδού Σκουφά 45. Στην πρώτη φάση της ζωής του, το κτίριο ήταν οικία. Αργότερα μετασκευάστηκε ως Κλινική και στην τελευταία του χρήση φυλάσσει το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα αρχεία του Πανεπιστημίου συνίστανται σε ποικίλης ύλης πανεπιστημιακό υλικό, όπως διοικητικό υλικό της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου, αλλά και αρχεία της Φιλοσοφικής Σχολής, της Θεολογικής, της Φυσικομαθηματικής, της Ιατρικής κ.α. Στο αρχείο αυτό ακόμα περιλαμβάνονται προσωπικά στοιχεία των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς επίσης και ιδρυμάτων που ανήκουν σ΄αυτό, όπως αρκετά Νοσοκομεία ήτοι : Συγγρού, Αρεταίειο, Ευγενίδειο, Αιγινήτειο, εκκλησίες ήτοι : Καπνικαρέας και άλλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων όπως Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία. Απο τα στοιχεία που προεξάρχουν σ΄ αυτό το πλούσιο αρχειακό υλικό, είναι τα αναφερόμενα αρχεία στο φοιτητικό και συνδικαλιστικό κίνημα. Τέλος το κτίριο των αρχείων του πανεπιστημίου Αθηνών, είναι επενδυμένο αισθητικά με πορτραίτα επιφανών καθηγητών του Ιδρύματος, απο τον 19-ο αινώνα, μέχρι τις νεότερες δεκαετίες.
Ναός Αγίου Διονυσίου
Ευρίσκεται επι της οδού Σκουφά στο τμήμα ανάμεσα στις οδούς Λυκαβηττού και Δημοκρίτου.Ο ναός ανηγέρθη πρός τιμήν του πρώτου επισκόπου και πολιούχου της Αθήνας Διονυσίου Αρεοπαγίτη και οικοδομήθηκε στον χώρο άλλης προϋπάρχουσας μικρής εκκλησίας του 1886, η οποία γκρεμίσθηκε το 1900 για να ανεγερθή η νέα. Η εκκλησία οικοδομήθηκε το 1923 σε σχέδια των Αναστασίου Ορλάνδου και Δημητρίου Καραντινού-Φιλιππάκη, σε αρχιτεκτονική αισθητική νεομπαρόκ. Ενώ την αγιογράφηση του ναού είχε επιμεληθεί ο μεγάλος ζωγράφος μας Σπύρος Βασιλείου το διάστημα 1936-1939. Ένα ιστορικό όμως γεγονός απο την κοινωνική ιστορία της Αθήνας, είναι συνδεδεμένο με τον Άγιο Διονύσιο. Παραπλεύρως του ναού υπήρχε ένα καφενεδάκι του Κακιούση. Ο Κακιούσης πίστευε ότι είχε φθάσει στην δύση της ζωής του. Έκανε έτσι το εξής μακάβριο αστείο. Ενοικίασε αμαξήλατες νεκροφόρες της εποχής απο το Κολωνάκι μια ημέρα και με την ακολουθία οργάνων, περιτριγύριζε τις γειτονιές της Αθήνας. Το βράδυ κλείνοντας τον γύρο των γειτονιών επέστρεψε στο καφενείο όπου και συνέχισε το γλέντι αναμένοντας τον θάνατό του. Πάραυτα ο Κακιούσης δεν απεβίωσε το θρυλικό εκείνο βράδυ, αλλά χρόνια αργότερα οικονομικά αδύναμος στο γηροκομείο.
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Ευρίσκεται επι της Σκουφά 43 και Λυκαβηττού. Η ανέγερση του κτιρίου ξεκίνησε την δεκαετία του 1920 και αποπερατώθηκε το 1929. Στον χώρο του φιλοξενείται το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτελούμενο απο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο, το οποίο συνεστήθη το 1929. Αφορά δημόσιο σχολείο πολύ υψηλού επιπέδου, συναρτώμενο με την παιδαγωγική έδρα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την περίοδο 1940 το σχολείο επιτάχηκε απο τον στρατό μας και το υπόγειό του χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο απο τους βομβαρδισμούς. Στα αλγεινά χρόνια της κατοχής ως χώρος διδασκαλίας, επιστρατεύτηκε και ο γύρω ναός του Αγίου Διονυσίου. Όμως μετά την μεγαλουργία του ελληνικού στρατού το 1940 και την επίλευση των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα, το Πειραματικό επιτάχθηκε απο αυτούς, στο οποίο και στεγάστηκαν. Η παρουσία των γερμανικών στρατευμάτων στο κτίριο του επεσώρευσε και αρκετές ζημιές. Μάλιστα οι Γερμανοί με την γνωστή εκδικητική τους μανία είχαν πρόθεση να ανατινάξουν το κτίριο με την ήττα-αποχώρησή τους απο την Ελλάδα. Τύχη αγαθή όμως δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν το τρομερό σχέδιό τους και έκαναν τελικά σοβαρές ζημιές μόνο στο εργαστήριο Φυσικής –Χημείας. Σημειώνουμε ότι κορυφαίες προσωπικότητες απο το φάσμα του πολιτισμού, της πολιτικής, της τέχνης, αλλά και του επιχειρημαιτικού κόσμου, αποφοίτησαν απο το λαμπρό Πειραματικό Σχολείο της Σκουφά και διέγραψαν μια σπουδάια καμπύλη πρόοδου και ηθικής δημιουργίας στην ελληνική κοινωνία. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον ακαδημαϊκό - αρχαιολόγο Σπύρο Ιακωβίδη, τον οικονομολόγο-δημοσιογράφο Αντώνη Παπαγιαννίδη, τον συγγραφέα-κοσμικογράφο Ζάχο Χατζηφωτίου, τον μαθηματικό-συγγραφέα Βαγγέλη Σπανδάγο, τον καθηγητή του ΜΙΤ Μιχάλη Σ. Τριανταφύλλου, τον τ. πρωθυπουργό Κώστα Αλ. Καραμανλή κ.α.
Σχολή Δοξιάδη
Ένα απο τα επιβλητικότερα αισθητικά και χαρακτηριστικό του μεταπολεμικού μας μοντερνισμού στην Αθήνα, αποτελεί το κτίριο των Σχολών Δοξιάδη. Ευρίσκεται επι της οδού Στρατιωτικού Συνδέσμου 24 στο Κολωνάκι. Το κτίριο ανηγέρθη το 1957-58 σε σχέδια του Αρχιτέκτονα – Πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975). Αρχικά λειτούργησε ως τεχνικό γραφείο του μεγάλου πολεοδόμου και εν συνεχεία φιλοξένησε τις ομώνυμες Σχολές Δοξιάδη.
Λύκειο των Ελληνίδων
Ευρίσκεται επι της οδού Δημοκρίτου 14. Συνιστά νεοκλασικό κτίριο στο οποίο φιλοξενείται απο το 1935 το Λύκειο των Ελληνίδων. Ως θεσμός το Λύκειο των Ελληνίδων συνεστήθη το 1911, απο την πρωτοπόρο του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και εκδότη της περίφημης «Εφημερίδος των Κυριών», αλλά και πρόεδρο των «Σουφραζετών» - απο το suffrage (σουφραζέ) που σημαίνει γαλλιστή ψήφος – Καλλιρόη Παρρέν (1859-1940). Η δομή του Λυκείου των Ελληνίδων υπήρξε αντίστοιχη με την δομή των ομογάλακτων Λυκείων σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Το Λύκειο των Ελληνίδων αρχικά φιλοξενήθηκε στον γραφείο της Καλλιρόης Παρρέν στην οδό Μουσών, σημερινή Καραγιώργη Σερβίας. Ακολούθως μετεφέρθη στην οικία του μαικήνα των γραμμάτων Γιώργου Κατσίμπαλη – ο Κατσίμπαλης σημειώνουμε για την ιστορία, πως πέρα απο «πολιτιστικός τροχονόμος» της Αθήνας στην εποχή του και ενθαρρυντής στο συγγραφικό έργο τους κορυφαίων της ελληνικής γραμματολογίας, υπήρξε και ανηψιός του αναγεννησιακού μας πολιτικού άνδρα, λαμπρού υπουργού Εξωτερικών του Ελευθερίου Βενιζέλου-κατ΄ουσίαν στυλοβάτης του και πρωθυπουργού της Ελλάδος, Ανδρέα Μιχαλακόπουλου απο την Πάτρα - επι της οδού Όθωνος 4. Με την αρωγή των σπουδαίων αρχιτεκτόνων Ερν. Τσίλερ, Αρ. Ζάχου και Α. Αδαμαντίου κατασκευάστηκαν αίθουσές του «αρχαϊκου», «βυζαντινού», και «νεοελληνικού» ρυθμού. Απο το 1919 το Λύκειο μετεφέρθη στην οικία Μάκκα, Περιάνδρου 1 και Αμαλίας. Ενώ το 1931 μετακόμισε στο πρώτο δικό του κτίριο, επι της οδού Ακαδημίας 25. Το 1933 είναι η χρονιά ορόσημο για την στέγαση του Λυκείου των Ελληνίδων. Αποκτά το δικό του κτίριο επι της οδού Δημοκρίτου 14, το οποίο θα είναι απο το 1935 – 1933 έγινε η αγορά του χώρου και το 1935 η στέγαση - πλέον μέχρι σήμερα, η κεντρική του στέγη. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής το Λύκειο γλύτωσε απο την επίταξη των γερμανών και προέβη στην δημιουργία σημαντικών συσσιτίων, για τα παιδιά. Με τον βομβαρδισμό του Πειραιώς το 1944 στο ιστορικό κτίριο του Λυκείου των Ελληνίδων, στεγάστηκαν 145 βομβαρδισθέντες Πειραιώτες. Όμως ενώ το κτίριο γλύτωσε την καταστροφή απο την γερμανική κατοχή, υπέστη σοβαρές ζημιές απο τον καταστρεπιτκό σεισμό του 1999. Και την οικονομική λύση για την αναγκαία στατική αποκατάσταση του κτιρίου, έδωσε το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Κεντρικό μέλημα του του Λυκείου των Ελληνίδων υπήρξε η προβολή και διαφύλαξη του λαϊκού πολιτισμού. Πρός αυτή την κατεύθυνση οργάνωσε Σχολές για αναλφάβητες μητέρες, μαθήματα οικοκυρικών, εικαστικών τεχνών, ελληνικών και ευρωπαϊκών χωρών, «γυμναστικές επιδείξεις», καθώς και δραστηριότητες για την ανάδειξη της δημιουργικότητας των παιδιών. Τα «πρωτόλλειά» του ως θεσμός το Λύκειο των Ελληνίδων, δημόσια εκδήλωσε με κεντρική εκδήλωση το 1911, κατά τα «Ανθεστήρια» στο Ζάππειο. Μέχρι και σήμερα το Λύκειο συνεχίζει αδιάλειπτα αρκετές απο τις εμπνευσμένες και επιμελημένες άψογα δραστηριότητές του, ιδία στο φάσμα του λαϊκού πολιτισμού. Πάντοτε αποτέλεσε μια άξια εστία καλλιτεχνικής και πολιτισμικής δημιουργίας, με έξοχη ηθικά προσφρορά στην ελληνική κοινωνία.
Μουσείο Ιστορίας Ελληνικής Ενδυμασίας
Στεγάζεται επι της οδού Δημοκρίτου 7. Συνίσταται στην σπουδαία στο πεδίο της λαϊκής μας παράδοσης συλλογής, παραδοσιακών φορεσιών, του Λυκείου των Ελληνίδων. Αριθμεί περί τις 2.000 παραδοσιακές στολές απο όλη την Ελλάδα. Το Μουσείο ετέθη σε λειτουργία το 1988 και συνιστά ένα ακόμα σπουδαίο πολιτισμικό επίτευγμα του Λυκείου των Ελληνίδων.
Πλατεία Φιλικής Εταιρείας
Είναι η κεντρική Πλατεία του Κολωνακίου, συνδεδεμένη άρρηκτα στα μεταπολεμικά μας χρόνια ιδίως, με την εκπόρευση της κοινωνικοπολιτικής μας ελίτ. Η Πλατεία χωροταξικά σχεδιάστηκε το 1870. Φέρει το όνομά της απο το ομώνυμο κολωνάκι που μαζί με άλλα όπως πραναφέραμε, τοποθετούνταν σε διάφορα σημεία της Αθήνας, ως στοιχείο αποτροπής λοιμών, ασθενειών και θεομηνιών. Απο το κολωνάκι εξάλλου αυτό ονοματοδοτήθηκε όλη η περιοχή και στο χώρο της Πλατείας μεταφέρθηκε το 1938. Πρός το τέλος του 19-ου αιώνα η Πλατεία είχε μεγάλα πλατάνια, που αποτελούσαν όαση δροσιάς για τους κατοίκους, ενώ διέθετε και δημοτική βρύση. Το αρχικό όνομα της Πλατείας Κολωνακίου ήταν «Βασιλίσσης Όλγας», μεθύστερα έλαβε το όνομα Κολωνακίου και στα νεότερα χρόνια ονομάστηκε Πλατεία Φιλικής Εταιρείας, πρό τιμήν της πρωτοστατούσης στον αγώνα της εθνεγερσίας Φιλικής Εταιρείας. Στο λυκαυγές του 20-ου αιώνα πέριξ της Πλατείας λειτουργούσαν μερικά απο τα εκλεκτότερα γαλακτοπωλεία των Αθηνών, αλλά και οι πρώτες μπιραρίες, όπως του Φίξ, του Μπαχάουερ κ.α. Μεταπολεμικά η Πλατεία Κολωνακίου και με τους γύρω δρόμους της αποτέλεσε σύμβολο αστικής ισχύος φιλοξενώντας τις κατοικίες πρωθυπουργών, υπουργών και παραγόντων του επιχιερηματικού κόσμου. Στον χώρο της Πλατείας είναι τοποθετημένες οι προτομές των Φιλικών Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου(1790-1854) έργο του Θεόδωρου Παπαγιάννη, του Εμμανουήλ Ξάνθου (1772-1851) έργο του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου (1930), όπως και των Νικολάου Σκουφά (1779-1818) και Αθανάσιου Τσακάλωφ (1788 – 1851), του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Τεκελής και μαζί με τις πολλές υπηρεσίες του στον αγώνα, ήταν και η δολοφονία του προδοτικού μέλους της Φιλικής Εταιρείας Γαλάτη, που εξεβίαζε και απειλούσε την αποκάλυψη των Φιλικών. Ο Τσακάλωφ παρέλαβε το Γαλάτη μαζί με τον Φιλικό Δημητρόπουλο και κατά το ταξίδι τους στην Πελοπόννησο, τον εξετελέσε στην Ερμιόνη. Είχε απαλλάξει έτσι ο μέγας έλληνας φιλικός την εταιρεία απο έναν προδότη, που θα δυναμίτιζε την προσφορά και παρουσία της στον αγώνα.
Βρετανικό Συμβούλιο
Ευρίσκεται επι της Πλατείας Φιλικής Εταιρείας 17. Συνιστά ένα μεγαλόπρεπο και επιβλητικό κτίριο, που δεσπόζει στον γύρω χώρο της Πλατείας. Το κτίριο ανηγέρθη το 1964 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Αντωνιάδη. Φιλοξενεί το Βρετανικό Συμβούλιο, το οποίο ιδρύθηκε ως θεσμός το 1933 και στεγάζεται στην Αθήνα απο το 1939.
Καφέ Βυζάντιο
Ευρίσκετο επι της Πλατείας Κολωνακίου, εκεί που σήμερα υφίσταται η Καφετέρεια-εστιατόριο «JK», η οποία έκλεισε πρίν λίγο καιρό. Το Βυζάντιο συνιστούσε αδιαμφισβήτητα το κεντρικότερο στοιχείο της κοινωνικής ταυτότητας του Κολωνακίου. Πρωτολειτούργησε το 1910. Και μέχρι και το κλείσιμό του, αποτελούσε ένα απο τα κορυφαία κοσμικά στέκια της Αθήνας. Διανοούμενοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί, επιχειρηματίες, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, κ.α. υπήρξαν θαμώνες του περίφημου «Βυζαντίου». Σ΄αυτούς περιλαβάνονταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Γ. Παπανδρέου, η εκδότης της «Καθημερινής» Ελένη Βλάχου, ο καθηγητής της νομικής Αλέξανδρος Σβώλος, ο Μάνος Χατζηδάκης κ.α. Μεταπολεμικά ο χώρος γνώρισε την υψηλότερη ακμή του, συνιστώντας την καρδιάς της μεγαλοστικής Αθήνας. Έκλεισε στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα του Κολωνακίου.
Θεολογίτειον
Ευρίσκεται επι της οδού Καψάλη 4. Συνίσταται σε ένα τριώρφο κτίριο που οικοδομήθηκε στις αρχές του 20-ου αιώνα και φιλοξενεί στον χώρο του, την Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων. Το κτίριο ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν του κληροδότη του Δημητρίου Θεολογίτη, μεγαλεμπόρου των Αθηνών. Ο Θεολογίτης υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Κόμματος των Φιλελευθέρων και προσωπικός συνάμα φίλος του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου. Στα δίσεκτα χρόνια της γερμανοϊταλικής κατοχής, το κτίριο επετάχθη απο τους Ιταλούς. Με το πέρας της δεκαετίας του 1940, στο Θεολογίτειο στεγάστηκε η Περιηγητική Λέσχη, παραμένοντας στον χώρο μέχρι το 1950.
Πατριάρχου Ιωακείμ
Συνιστά έναν απο τους κεντρικούς δρόμους του Κολωνακίου. Το προηγούμενο ονομά της ήταν «Κυνοσάργους». Η Πατριάρχου Ιωακείμ φιλοξενούσε στις πολυκατοικίες της μερικά απο τα λαμπρότερα πνεύματα των Αθηνών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πρωτοπόρο του κινήματος του δημοτικισμού στην Ελλάδα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, αλλά και τον ασίγαστο συγγραφικά και θεωρούμενο Μπαλζάκ της Ελλάδας Μίτια Καραγάτση. Στην Πατριάρχου Ιωακείμ λειτουργούν δυο απο τους αγαπημένους κινηματογράφους των Αθηνών. Αφενός μεν ο χειμερινός «Έμπασυ» επι της Πατριάρχου Ιωακείμ που άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1962, αφετέρου δε ο θερινός «Αθηναία» στην παρακείμενη οδό Χάρητος 50, ο οποίος ξεκίνησε να λειτουργεί το 1979.
Οικία Μ. Καραγάτση
Με την Πατριάρχου Ιωακείμ και σε πολυκατοικία στην συμβολή αυτής με την Ηροδότου, συνέδεσε την παρουσία του, όπου και διέμενε στην δύση της ζωής του, ο αξεπέραστος συγγραφέας της γενιάς του ΄30 Μίτια Καραγάτσης, κατά κόσμον Δημήτρης Ροδόπουλος (1908-1960), αδελφός του τ. προέδρου της Βουλής επι ΕΡΕ, υπουργού και κραταιού μεταπολεμικού πολιτικού μας στελέχους Κωνσταντίνου Ροδόπουλου. Και ειδικώτερα κατά το διάστημα (1956-1960). Στον πρωθύστερο βίο του ο Μίτια Καραγάτσης, διέμενε επι της οδού Σπάρτης 14 στην Πλατεία Αμερικής τότε «Αγάμων». Αργότερα μετακόμισε στο Κολωνάκι σε διαμέρισμα επι της Σκουφά και Μασσαλίας, για να καταλήξει τελικά στην Πατριάρχου Ιωακείμ.
Οδός Μαρασλή
Είναι η οδός που φιλοξενεί το μεγαλύτερο νοσοκομείο στην Ελλάδα «Ευαγγελισμός». Ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή. Με την έλευση του 20-ου αιώνα η Μαρασλή αποτέλεσε δρόμο αναψυχής για τους Αθηναίους. Μάλιστα είχε και αρκετές γράνες στις οποίες τα μικρά παιδιά αναζητούσαν βατράχια.
Μαράσλειο Διδασκαλείο
Ευρίσκεται επι της οδού Μαρασλή 4 και συνιστά ένα απο τα αρχιτεκτονικά στολίδια του Κολωνακίου. Το περικαλές νεοκλασικό κτίριο ανηγέρθη το 1905 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Καλλία, για να φιλοξενήσει το «Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης». Ο χώρος στον οποίο κτίστηκε το διδασκαλείο παραχωρήθηκε απο την Μονή Πετράκη. Η οικοδόμηση του κτιρίου παρέμεινε ανολοκλήρωτη δοθέντος ότι δεν επαρκούσαν τα αρχικώς διατεθέντα κονδύλια απο το κράτος. Τελικά με γεναία χορηγία του ομογενούς επιχειρηματία Γρηγορίου Μαρασλή (1831-1907) αποπερατώθηκε το κτίριο. Επακολούθησαν προσθήκες στο αρχικό κτίριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Νικολάου Μητσάκη (1891-1941). Ως πρός την ιστορική του διαδρομή το Μαράσλειο, υπήρξε συνέχεια του πρώτου Δημόσιου Διδασκαλείου, το οποίο συνεστήθη το 1878. Την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων το κτίριο μετατράπηκε σε νοσοκομείο. Πρίν την δημιουργία των Παιδαγωγικών Ακαδημιών το 1933, το «Μαράσλειο Διδασκαλείο» είχε δομή τετρατάξιου, τριτάξιου και πεντατάξιου διδασκαλείου και έκτοτε λειτούργησε ως «Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία». Το 1989 έκλεισε ο κύκλος ζωής της. Στις μέρες μας τα Πειραματικά Δημοτικά Σχολεία Μαρασλείου, ανήκουν στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ένα μείζον ιστορικό γεγονός συνδεδεμένο με τα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, συναρτάται με το Μαράσλειο Διδασκαλείο. Ειδικώτερα τον Μάιο του 1925 διαδραματίστηκαν τα «Μαρασλειακά», που ήταν η κάθετη αντίδραση στην συντελούμενη τότε εκπαδευτική μεταρρύθμιση. Το 1924 υπήρξε κομβικό ορόσημο στην ιστορία του «Μαρασλείου Διδασκαλείου». Πρωτολειτούργησαν λοιπόν η «Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία», που είχε ως μέλημα την μετεκπαίδευση των πτυχιούχων, οι οποίοι θα επάνδρωναν τα διδασκαλεία. Διευθυντής της Μαρασλείου ανέλαβε τότε, ο εκ της κορυφαίας μεταρρυθμιστικής εκπαιδευτικής μας τριανδρίας Τριανταφυλλίδη, Γληνού, Δελμούζου, Δημήτριος Γληνός (1882-1943). Παράλληλα συνδιευθυντής του Μαρασλείου, έγινε ο Αλέξανδρος Δελμούζος (1880-1956). Οι σφοδρές αντιδράσεις με τα «Μαρασλειακά» είχαν να κάνουν με την οξεία αντίδραση απέναντι στην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, αλλά και με την διδασκαλία της ιστορίας απο την πωτοπόρο Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977), που ερμηνεύονταν ως αντεθνική διδασκαλία.Ο οξύς χαρακτήτας που προσέλαβαν τα γεγονότα οδήγησε στην απομάκρυνση των δημοτικιστών Γληνού και Δελμούζου απο την Μαράσλειο, όπως και των συνεργατών τους.
Γυμνάσιο Θηλέων Αριστοτέλης
Ευρίσκεται επι των οδών Μαρασλή και Σουηδίας παραπλεύρως στο Μαράσλειο. Το κτίριο ανηγέρθη το 1927 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Αντωνιάδη (1890-1977), απο κοινού με τον αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη. Στις μέρες μας το κτίριο φιλοξενεί το 26-ο Γυμνάσιο-Λύκειο Αθηνών.
Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή
Ευρίσκεται επι των οδών Σουηδίας 52 και Αλωπεκής. Πρόκειται για συστοιχία τριών κτιρίων στην οποία φιλοξενείται η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή, η οποία συνεστήθη το 1886. Το πρώτο κτίριο της συστοιχίας οικοδομήθηκε το 1886 σε σχέδια του Gr Penrose, εν συνεχεία ανηγέρθη το δεύτερο κτίριο σε σχέδια του Άγγλου Heaton Comyn, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως ξενώνας και μετέπειτα βιβλιοθήκη και τέλος ανηγέρθη το τρίτο κτίριο το 1974, για να χρησιμοποιηθεί ως αρχαιλογικό εργαστήριο.Πλούσια σε υλικό η βιβλιοθήκη της Σχολής, περιέχει την συλλογή «Φίνλευ», όπως και τα σημειώματα των ανασκαφών του Αρθρου Έβανς.
Αμερικάνική Σχολή Κλασικών Σπουδών
Ευρίσκεται επι της οδού Σουηδίας 54. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο νεοκλασικό διώροφο κτίριο, που ανηγέρθη το διάστημα (1887-1889), με σκοπό να στεγάσει την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.Ο χώρος στον οποίο κατασκευάστηκε το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία της Μονής Πετράκη και παραχωρήθηκε με πρωτοβουλία του Χαριλάου Τρικούπη απο το Δημόσιο στους Αμερικανούς, που είχαν απευθυνθεί στον πρωθυπουργό για να εξεύρουν στέγη, για την ανέγερση της Σχολής. Η σχολή συνεστήθη το 1881και ξεκίνησε την δραστηριότητά της στην Ελλάδα το 1882. Αρχικά η Σχολή είχε στεγαστεί σε κτίριο επι της Λεωφόρου Αμαλίας (απέναντι απο την Πύλη του Αδριανού) ένθεν της Ευαγγελικής εκκλησίας. Σημαντική υπήρξε εδώ στην ευχερή λειτουργία της σχολής, η συνδρομή του πρώτου ιερέα και ιδρυτή της ευαγγελικής εκκλησίας στην Ελλάδα πατέρα Καλαποθάκη. Απο το 1887 η Σχολή φιλοξενήθηκε στο Μέγαρο Μελά, επι της Πλατείας Κοτζιά. Το κτίριο το οποίο ανηγέρθη στις 12 Μαρτίου 1887, καθοδόν επεκτάθηκε. Το 1920 οικοδομήθηκε το οικοτροφείο της σχολής (Loring Hall) σε σχέδια του Στιούαρτ Τόμπσον (St. Thompson). Πάραυτα λειτούργησε δέκα χρόνια αργότερα το 1930. Το οικοτροφείο αίρει το όνομά του στον δικαστή Loring ο οποίος χρημάτισε πρόεδρος του Συμβουλίου των Επιτρόπων της Σχολής. Το 1959 έλαβε χώρα επέκταση με μια νέα πτέρυγα, ενώ το 1991 επακολούθησε προσθήκη και μιας ακόμα πτέρυγας. Απο τις μείζονες προσφορές της Σχολής στην Ελλάδα, υπήρξαν οι ανασκαφές στην αρχαία αγορά την δεκαετία του 1930, οπότε και επωμίστηκε το κόστος των απαλλοτριωμένων ιδιοκτησιών της περιοχής.
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
Ευρίσκεται επι της οδού Σουηδίας 61. Συνιστά ένα ωραίο νεοκλασικό κτίριο σε σχέδια των αμερικανών αρχιτεκτόνων Βάν Πόλτ (Van Pelt) και Στ. Τόμπσον, το οποίο ανηγέρθη το 1923, προκειμένου να φιλοξενήσει την βιβλιοθήκη των Γεωργίου (1786-1854) και Ιωάννου (1844-1932) Γενναδίου, την οποία παραχώρησε ο Ιωάννης Γεννάδιος το 1922 στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.Ο χώρος ανήκε στην Μονή Πετράκη. Το δημόσιο τον απαλλοτρίωσε και τον παραχώρησε δωρεάν στην Γεννάδειο. Το κόστος της ανέγερσης του κτιρίου καλύφθηκε απο αμερικάνικους φορείς. Απο τις ατυχείς στιγμές στην ιστορία της Σχολής η περίοδος της κατοχής, κατά την οποία εκλάπησαν συλλογές της. Η Γεννάδειος βιβλιοθήκη με το πολυπεπίπεδο ιστορικό της αρχείο, συνιστά μια ατίμητη πηγή μελέτης της ελληνικής ιστορίας της περιόδου (15-ος- αρχές 20-ου αιώνος) για τους μελετητές. Στο πλούσιο και σπάνιο υλικό της περιέχονται βιβλία, χάρτες και έγγραφα ανεκτίμητης αξίας. Η πρωτογενής συλλογή που ανήκε στον Ιωάννη Γεννάδιο και δωρήθηκε στην Αμερικάνικη Σχολή, περιελάμβανε 20.000 τόμους, εμπλουτίζονταν διαρκώς απο τον ίδιο τον Γεννάδιο, μέχρι και το θάνατό του. Παράλλληλα με το σπουδαίο ιστορικό της υλικό, η Γεννάδειος απέκτησε σταδιακά και υπερπολύτιμα αρχεία, ιδιωτικά. Ενδεικτικά είναι αυτά του Ιωάννη Γενναδίου, του Ερρ. Σλήμαν, της οικογένειας Δραγούμη, του Γ. Σεφέρη, του Οδυσ. Ελύτη. Το κόστος λειτουργίας της Γεναδείου Βιβλιοθήκης, καλύπτεται απο την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.
Μονή Πετράκη
Ευρίσκεται επι της οδού Γενναδίου 14. Συνιστά βυζαντινό ναό αφιερωμένο στους Αγ. Ασώματους Ταξιάρχες. Αποτελεί απο τους αρχαιότερους στην πόλη (εκτιμάται στο τέλος του 10-ου αιώνα) με μετέπειτα τρούλο και είναι το καθολικό της Μονής Πετράκη. Πρόκειται για τεχνοτροπία σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Εσωτερικά ο ναός διακοσμείται με αγιογραφίες του 18-ου αιώνα. Τον 17-ο αιώνα αφίχθη στην Αθήνα απο την Δημητσάνα ο γιατρός Πέτρος Παπασταμάτης, που μόνασε στην Μονή του Αγίου Ιωάννου Καρέα, λαμβάνοντας το όνομα Παρθένιος που έμεινε γνωστός ως ο Παρθένιος Πετράκης.Το 1673 ο Πετράκης προέβη στην επισκευή της Μονής που τιμητικά πήρε το όνομά του «Μονή Πετράκη». Πρωθύστερα η Μονή ονομάζονταν, Μονή Ασωμάτων του Κουκουπούλη. Για ένα μεγάλο διάστημα 18-ος αιώνας – μέχρι και το 1840, όλοι οι καλόγηροι της Μονής κατάγονταν απο την οικογένεια Πετράκη. Εξαίρεση στην παράδοση ο γιατρός Ανδρέας Πετράκης, που απέκλινε απο τον προορισμό της οικογένειας και διετέλεσε επι βασιλέως Όθωνος Δήμαρχος της Αθήνας, αλλά και υπουργός του Γεωργίου του Α΄. Στο διάβα του χρόνου και με την ιερή παρουσία της, η Μονής Πετράκη δημιούργησε με τις δωρεές και τα κληροδοτήματα μεγάλη περιουσία. Την περίοδο της Οθωμανικής δουλείας, η Μονή προσέτρεξε ηθικά και οικονομικά τους αδυνάτους και τους αναξιοπαθούντες της Αθήνας. Στην απελεύθερη απο τους Τούρκους Ελλάδα, η Μονή συνεχίζοντας την πελώρια εθνοφελή προσφορά της, παραχώρησε μαγάλο τμήμα της κτηματικής περιουσίας της προκειμένου να ανεγερθούν ευαγή ιδρύματα. Αφότου έκσπασε η Μικρασιατική τραγωδία, η Μονή Πετράκη πρόσφερε αρχικά στέγη στα κελιά της, σε πολλούς ξεριζωμένους έλληνες, που εισέρρεαν κατά κύμματα στην Ελλάδα. Ενώ στα αλγεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής, η Μονή παράσχε στον αθηναϊκό λαό πολυεπίπεδη ανθρωπιστική προσφορά. Τέλος σημειώνουμε ότι στον αύλειο χώρο του ναού, ευρίσκεται ο τάφος του Διδασκάλου του Γένους Κωνσταντίνου Οικονόμου, του εξ Οικονόμων (1780-1857). Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία η Πλατεία Κολωνακίου μεταπολεμικά, στην 2-η η οδός Πατριάρχου Ιωκείμ την ίδια περίοδο, στην 3-η η οδός Πλουτάρχου χωματόδρομος το 1908 !!! και στην 4-η η Πλατεία Κολωνακίου το 1926.
Κολωνάκι (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Άλλοτε χώρος συνεύρεσης καλλιτεχνών και διανοουμένων, κάποτε κέντρο εκπόρευσης κοινωνικών και πολιτικών ζυμώσεων, ενίοτε χώρος εκπλήρωσης του αστικού ονείρου και της μεγαλόπρεπης ζωής, με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο, το Κολωνάκι αποτέλεσε μια επίζηλη περιοχή που γοήτευε και σαγήνευε το συλλογικό φαντασιακό. Παράλληλα με την κοινωνική και καλλιτεχνική του αύρα τα καλαίσθητα και πανέμορφα νεοκλασικά του κτίρια αλλοτινών δεκαετιών – ιδιαίτερα στα πίσω κομμάτια του της Δεξαμενής και της Μονής Πετράκη - γονιμοποίησαν χωροταξικά την αισθητική του και το κατέστησαν μια πανέμορφη συνοικία. Ιδιαίτερα τις μεσοπολεμικές και μεταπολεμικές δεκαετίες το κομμάτι του Κολωνακίου πλησίον της Δεξαμενής, υπήρξε αριστουργηματικό. Η συνοικία χωροταξικά υφίσταται στην κυριολεξία στην καρδιά του κέντρου της Αθήνας. Και κατά ένα μέρος οφείλει τον αριστοκρατικό της χαρακτήρα και στο γεγονός ότι υπήρξε δίπλα απο τα Ανάκτορα, που της προσέδιδε επι βασιλείας ξεχωριστή κοινωνική αίγλη. Το Κολωνάκι αίρει την ονομασία του σε μια μικρή κολώνα, που παλαιότερα βρίσκονταν στην Πλατεία Δεξαμενής και αργότερα τοποθετήθηκε στην Πλατεία Φιλικής Εταιρείας. Η ύπαρξη του κολωνακίου τόσο εδώ όσο και σε άλλες συνοικίες, ήταν συνυφασμένη με την πρόληψη και αποτροπή επιδημιών. Ειδικώτερα αυτής της μορφής τα κολωνάκια τοποθετούνταν πάνω σε γούβες, στις οποίες πρωθύστερα είχαν θάψει δυο σφαγμένα ζώα, δίδυμα μοσχάρια, τα οποία με πομπή είχαν γυρίσει σε όλη την πόλη, για να εξορκίσουν το κακό. Και όμως και με ένα αθλητικό γεγονός της εποχής της τουρκοκρατίας, ήταν συνδεδεμένο το Κολωνάκι. Αποτελούσε την εκκίνηση του «Τζιριτιού» δηλαδή των αγώνων εφίππου ακοντισμού για τους Τούρκους.
Στα χρόνια επίσης της Τουρκοκρατίας η συνοικία του Κολωνακίου περιελάμβανε πολλούς αγρούς, αμπελώνες, αλλά και στάνες βοσκών που ζούσαν τα κοπάδια τους στις πλαγές του Λυκαβηττού και πωλούσαν το γάλα τους στην καινούρια πρωτεύουσα της χώρας. Το Κολωνάκι άρχισε να συγκροτείται οικιστικά στις αρχές της δεκαετίας του 1860 και μέχρι το 1880 δεν συγκέντρωνε μεγάλο αριθμό κατοίκων. Το κέντρο της περιοχής του Κολωνακίου, συνιστούσαν οι γύρω απο την εκκλησία του Αγίου Διονυσίου οδοί, στην οδό Σκουφά. Κομμάτι του Κολωνακίου αποτελούσε και η περιοχή της Δεξαμενής η οποία κατοικήθηκε ενωρίτερα απο αυτό και στην οποία διέμεναν λαϊκά στοιχεία, εργένηδες και μετανάστες του εσωτερικού. Ένεκα του μικρού αριθμού κατοίκων της, η Δεξαμενή μέχρι και τις αρχές του 20-ου αιώνα τις νύχτες εθεωρείτο επικίνδυνη. Στις επόμενες δεκαετίες όμως η Δεξαμενή, κατοικήθηκε απο διαπρεπείς φυσιογνωμίες της τέχνης, των γραμμάτων και του πολιτισμού, που της προσέδωσαν ξεχωριστό ηθικό κύρος. Απο τα τέλη του 19-ου αιώνα και τις αρχές του 20-ου, το Κολωνάκι αρχίζει να προβάλλει ως μια απο τις κατ΄εξοχήν αριστοκρατικές συνοικίες των Αθηνών. Ενώ την ίδια αυτή περίοδο, η περιοχή αποκτά και επιβλητικές αρχοντικές κατοικίες που την εμπλουτίζουν αισθητικά με το χρώμα τους. Ωστόσο αυτός ο αρχοντικός οικιστικά χαρακτήρας του Κολωνακίου, κορυφώθηκε πρός τα τέλη του μεσοπολέμου και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια. Παράλληλα με τα πανέμορφα και αρχοντικά νεοκλασικά της οικοδομήματα η περιοχή ιδία στην Δεξαμενή, διέθετε μερικά απο τα σπουδαιότερα λογοτεχνικά καφενεία των Αθηνών - όπως τα «Ηνωμένα Βουστάσια» κ.α. – που αποτελούσαν πνευματικό ορμητήριο και χώρο καλλιτεχνικής εκπόρευσης της διανόησης. Ενώ βεβαίως και αρκετοί εκ των κορυφαίων λογοτεχνών και διανοουμένων της εποχής τους, υπήρξαν κάτοικοι της περιοχής του Κολωνακίου. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Μιχαήλ Μητσάκη που έμενε στις οδούς Αλωπεκής και Πλουτάρχου, τον πρώτο πρόεδρο της Ένωσης Συντακτών Ημερησίων Εφημερίδων Αθηνών, συγγραφέα εν άλλοις των αριστουργημάτων «Ο Πατούχας» και «Οι άθλιοι των Αθηνών» Ιωάννη Κονδυλάκη, που διέμενε αρχικά στο τέρμα της οδού Βουκουρεστίου την περίοδο (1890-1915) και απο το 1916 στην οδό Δημοκρίτου, τον απαράμιλλο κριτικό και ποιητή Μάρκο Αυγέρη στην Δεξαμενή μόνος του και αργότερα με την Γαλάτεια Καζαντζάκη στην Δεινοκράτους, εν συνεχεία στην οδό Σπευσίπου και ύστερα στην οδό Αλωπεκής, την Γαλάτεια Καζαντζάκη επίσης με την αδελφή της Έλλη Αλεξίου, στην οδό Δεινοκράτους, τον γίγαντα των ελληνικών γραμμάτων Νίκο Καζαντζάκη με την Γαλάτεια στην οδό Αναγνωστοπούλου 30, τον Δ. Χατζόπουλο στην Δεξαμενή, την ποιήτρια Μελισσάνθη στην οδό Δεινοκράτους, τον απαράμιλλο δημιουργό των «Μοιραίων» ποιητή Κώστα Βάρναλη στην οδό Δημοχάρους 49 αλλά και τον αναγεννησιακό μας διανοούμενο και πρωθυπουργό της Ελλάδος Παναγιώτη Κανελλόπουλο στην οδό Ξενοκράτους. Στο Κολωνάκι έμεινε ακόμα ο εθνάρχης Ελευθέριος Βενιζέλος με την σύζυγό του Έλενα στην οδό Λουκιανού. Ακόμα στην δύση της ζωή του στο Κολωνάκι διέμενε και ο ασίγαστος μυθιστοριογράφος μας, συγγραφέας του «Κίτρινου Φακέλου» και της «Μεγάλης Χίμαιρας» Μίτια Καραγάτσης, στην διασταύρωση των οδών Ηροδότου και Πατριάρχου Ιωακείμ. Παράλληλα σημειώνουμε ότι στο Κολωνάκι διασώζονται σήμερα σημαντικά νεοκλασικά κτίρια αρ ντεκό και μοντερινιστικά του μεσοπολέμου.
Σκουφά
Κεντρική οδική αρτηρία του Κολωνακίου αποτελεί η οδός Σκουφά, πρός τιμήν του έξοχου ηθικά πατριώτη και συνιδρυτή της Φιλικής Εταιρείας Νικολάου Σκουφά. Επι της οδού Σκουφά υφίστανται σημαντικά κτίρια, άρρηκτα συνδεδεμένα με την ιστορική και πολιτισμική ταυτότητα της Αθήνας μας. Παραθέτουμε μερικά εκ των σημαντικοτέρων απο αυτά.
Ιστορικό αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών
Ευρίσκεται επι της οδού Σκουφά 45. Στην πρώτη φάση της ζωής του, το κτίριο ήταν οικία. Αργότερα μετασκευάστηκε ως Κλινική και στην τελευταία του χρήση φυλάσσει το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών. Τα αρχεία του Πανεπιστημίου συνίστανται σε ποικίλης ύλης πανεπιστημιακό υλικό, όπως διοικητικό υλικό της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου, αλλά και αρχεία της Φιλοσοφικής Σχολής, της Θεολογικής, της Φυσικομαθηματικής, της Ιατρικής κ.α. Στο αρχείο αυτό ακόμα περιλαμβάνονται προσωπικά στοιχεία των καθηγητών του Πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς επίσης και ιδρυμάτων που ανήκουν σ΄αυτό, όπως αρκετά Νοσοκομεία ήτοι : Συγγρού, Αρεταίειο, Ευγενίδειο, Αιγινήτειο, εκκλησίες ήτοι : Καπνικαρέας και άλλων πανεπιστημιακών ιδρυμάτων όπως Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία. Απο τα στοιχεία που προεξάρχουν σ΄ αυτό το πλούσιο αρχειακό υλικό, είναι τα αναφερόμενα αρχεία στο φοιτητικό και συνδικαλιστικό κίνημα. Τέλος το κτίριο των αρχείων του πανεπιστημίου Αθηνών, είναι επενδυμένο αισθητικά με πορτραίτα επιφανών καθηγητών του Ιδρύματος, απο τον 19-ο αινώνα, μέχρι τις νεότερες δεκαετίες.
Ναός Αγίου Διονυσίου
Ευρίσκεται επι της οδού Σκουφά στο τμήμα ανάμεσα στις οδούς Λυκαβηττού και Δημοκρίτου.Ο ναός ανηγέρθη πρός τιμήν του πρώτου επισκόπου και πολιούχου της Αθήνας Διονυσίου Αρεοπαγίτη και οικοδομήθηκε στον χώρο άλλης προϋπάρχουσας μικρής εκκλησίας του 1886, η οποία γκρεμίσθηκε το 1900 για να ανεγερθή η νέα. Η εκκλησία οικοδομήθηκε το 1923 σε σχέδια των Αναστασίου Ορλάνδου και Δημητρίου Καραντινού-Φιλιππάκη, σε αρχιτεκτονική αισθητική νεομπαρόκ. Ενώ την αγιογράφηση του ναού είχε επιμεληθεί ο μεγάλος ζωγράφος μας Σπύρος Βασιλείου το διάστημα 1936-1939. Ένα ιστορικό όμως γεγονός απο την κοινωνική ιστορία της Αθήνας, είναι συνδεδεμένο με τον Άγιο Διονύσιο. Παραπλεύρως του ναού υπήρχε ένα καφενεδάκι του Κακιούση. Ο Κακιούσης πίστευε ότι είχε φθάσει στην δύση της ζωής του. Έκανε έτσι το εξής μακάβριο αστείο. Ενοικίασε αμαξήλατες νεκροφόρες της εποχής απο το Κολωνάκι μια ημέρα και με την ακολουθία οργάνων, περιτριγύριζε τις γειτονιές της Αθήνας. Το βράδυ κλείνοντας τον γύρο των γειτονιών επέστρεψε στο καφενείο όπου και συνέχισε το γλέντι αναμένοντας τον θάνατό του. Πάραυτα ο Κακιούσης δεν απεβίωσε το θρυλικό εκείνο βράδυ, αλλά χρόνια αργότερα οικονομικά αδύναμος στο γηροκομείο.
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών
Ευρίσκεται επι της Σκουφά 43 και Λυκαβηττού. Η ανέγερση του κτιρίου ξεκίνησε την δεκαετία του 1920 και αποπερατώθηκε το 1929. Στον χώρο του φιλοξενείται το Πειραματικό Σχολείο του Πανεπιστημίου Αθηνών, αποτελούμενο απο Δημοτικό, Γυμνάσιο και Λύκειο, το οποίο συνεστήθη το 1929. Αφορά δημόσιο σχολείο πολύ υψηλού επιπέδου, συναρτώμενο με την παιδαγωγική έδρα του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την περίοδο 1940 το σχολείο επιτάχηκε απο τον στρατό μας και το υπόγειό του χρησιμοποιήθηκε ως καταφύγιο απο τους βομβαρδισμούς. Στα αλγεινά χρόνια της κατοχής ως χώρος διδασκαλίας, επιστρατεύτηκε και ο γύρω ναός του Αγίου Διονυσίου. Όμως μετά την μεγαλουργία του ελληνικού στρατού το 1940 και την επίλευση των γερμανικών στρατευμάτων στην Αθήνα, το Πειραματικό επιτάχθηκε απο αυτούς, στο οποίο και στεγάστηκαν. Η παρουσία των γερμανικών στρατευμάτων στο κτίριο του επεσώρευσε και αρκετές ζημιές. Μάλιστα οι Γερμανοί με την γνωστή εκδικητική τους μανία είχαν πρόθεση να ανατινάξουν το κτίριο με την ήττα-αποχώρησή τους απο την Ελλάδα. Τύχη αγαθή όμως δεν πρόλαβαν να ολοκληρώσουν το τρομερό σχέδιό τους και έκαναν τελικά σοβαρές ζημιές μόνο στο εργαστήριο Φυσικής –Χημείας. Σημειώνουμε ότι κορυφαίες προσωπικότητες απο το φάσμα του πολιτισμού, της πολιτικής, της τέχνης, αλλά και του επιχειρημαιτικού κόσμου, αποφοίτησαν απο το λαμπρό Πειραματικό Σχολείο της Σκουφά και διέγραψαν μια σπουδάια καμπύλη πρόοδου και ηθικής δημιουργίας στην ελληνική κοινωνία. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον ακαδημαϊκό - αρχαιολόγο Σπύρο Ιακωβίδη, τον οικονομολόγο-δημοσιογράφο Αντώνη Παπαγιαννίδη, τον συγγραφέα-κοσμικογράφο Ζάχο Χατζηφωτίου, τον μαθηματικό-συγγραφέα Βαγγέλη Σπανδάγο, τον καθηγητή του ΜΙΤ Μιχάλη Σ. Τριανταφύλλου, τον τ. πρωθυπουργό Κώστα Αλ. Καραμανλή κ.α.
Σχολή Δοξιάδη
Ένα απο τα επιβλητικότερα αισθητικά και χαρακτηριστικό του μεταπολεμικού μας μοντερνισμού στην Αθήνα, αποτελεί το κτίριο των Σχολών Δοξιάδη. Ευρίσκεται επι της οδού Στρατιωτικού Συνδέσμου 24 στο Κολωνάκι. Το κτίριο ανηγέρθη το 1957-58 σε σχέδια του Αρχιτέκτονα – Πολεοδόμου Κωνσταντίνου Δοξιάδη (1913-1975). Αρχικά λειτούργησε ως τεχνικό γραφείο του μεγάλου πολεοδόμου και εν συνεχεία φιλοξένησε τις ομώνυμες Σχολές Δοξιάδη.
Λύκειο των Ελληνίδων
Ευρίσκεται επι της οδού Δημοκρίτου 14. Συνιστά νεοκλασικό κτίριο στο οποίο φιλοξενείται απο το 1935 το Λύκειο των Ελληνίδων. Ως θεσμός το Λύκειο των Ελληνίδων συνεστήθη το 1911, απο την πρωτοπόρο του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα και εκδότη της περίφημης «Εφημερίδος των Κυριών», αλλά και πρόεδρο των «Σουφραζετών» - απο το suffrage (σουφραζέ) που σημαίνει γαλλιστή ψήφος – Καλλιρόη Παρρέν (1859-1940). Η δομή του Λυκείου των Ελληνίδων υπήρξε αντίστοιχη με την δομή των ομογάλακτων Λυκείων σε άλλες χώρες της Ευρώπης. Το Λύκειο των Ελληνίδων αρχικά φιλοξενήθηκε στον γραφείο της Καλλιρόης Παρρέν στην οδό Μουσών, σημερινή Καραγιώργη Σερβίας. Ακολούθως μετεφέρθη στην οικία του μαικήνα των γραμμάτων Γιώργου Κατσίμπαλη – ο Κατσίμπαλης σημειώνουμε για την ιστορία, πως πέρα απο «πολιτιστικός τροχονόμος» της Αθήνας στην εποχή του και ενθαρρυντής στο συγγραφικό έργο τους κορυφαίων της ελληνικής γραμματολογίας, υπήρξε και ανηψιός του αναγεννησιακού μας πολιτικού άνδρα, λαμπρού υπουργού Εξωτερικών του Ελευθερίου Βενιζέλου-κατ΄ουσίαν στυλοβάτης του και πρωθυπουργού της Ελλάδος, Ανδρέα Μιχαλακόπουλου απο την Πάτρα - επι της οδού Όθωνος 4. Με την αρωγή των σπουδαίων αρχιτεκτόνων Ερν. Τσίλερ, Αρ. Ζάχου και Α. Αδαμαντίου κατασκευάστηκαν αίθουσές του «αρχαϊκου», «βυζαντινού», και «νεοελληνικού» ρυθμού. Απο το 1919 το Λύκειο μετεφέρθη στην οικία Μάκκα, Περιάνδρου 1 και Αμαλίας. Ενώ το 1931 μετακόμισε στο πρώτο δικό του κτίριο, επι της οδού Ακαδημίας 25. Το 1933 είναι η χρονιά ορόσημο για την στέγαση του Λυκείου των Ελληνίδων. Αποκτά το δικό του κτίριο επι της οδού Δημοκρίτου 14, το οποίο θα είναι απο το 1935 – 1933 έγινε η αγορά του χώρου και το 1935 η στέγαση - πλέον μέχρι σήμερα, η κεντρική του στέγη. Στα δίσεκτα χρόνια της κατοχής το Λύκειο γλύτωσε απο την επίταξη των γερμανών και προέβη στην δημιουργία σημαντικών συσσιτίων, για τα παιδιά. Με τον βομβαρδισμό του Πειραιώς το 1944 στο ιστορικό κτίριο του Λυκείου των Ελληνίδων, στεγάστηκαν 145 βομβαρδισθέντες Πειραιώτες. Όμως ενώ το κτίριο γλύτωσε την καταστροφή απο την γερμανική κατοχή, υπέστη σοβαρές ζημιές απο τον καταστρεπιτκό σεισμό του 1999. Και την οικονομική λύση για την αναγκαία στατική αποκατάσταση του κτιρίου, έδωσε το ίδρυμα «Σταύρος Νιάρχος». Κεντρικό μέλημα του του Λυκείου των Ελληνίδων υπήρξε η προβολή και διαφύλαξη του λαϊκού πολιτισμού. Πρός αυτή την κατεύθυνση οργάνωσε Σχολές για αναλφάβητες μητέρες, μαθήματα οικοκυρικών, εικαστικών τεχνών, ελληνικών και ευρωπαϊκών χωρών, «γυμναστικές επιδείξεις», καθώς και δραστηριότητες για την ανάδειξη της δημιουργικότητας των παιδιών. Τα «πρωτόλλειά» του ως θεσμός το Λύκειο των Ελληνίδων, δημόσια εκδήλωσε με κεντρική εκδήλωση το 1911, κατά τα «Ανθεστήρια» στο Ζάππειο. Μέχρι και σήμερα το Λύκειο συνεχίζει αδιάλειπτα αρκετές απο τις εμπνευσμένες και επιμελημένες άψογα δραστηριότητές του, ιδία στο φάσμα του λαϊκού πολιτισμού. Πάντοτε αποτέλεσε μια άξια εστία καλλιτεχνικής και πολιτισμικής δημιουργίας, με έξοχη ηθικά προσφρορά στην ελληνική κοινωνία.
Μουσείο Ιστορίας Ελληνικής Ενδυμασίας
Στεγάζεται επι της οδού Δημοκρίτου 7. Συνίσταται στην σπουδαία στο πεδίο της λαϊκής μας παράδοσης συλλογής, παραδοσιακών φορεσιών, του Λυκείου των Ελληνίδων. Αριθμεί περί τις 2.000 παραδοσιακές στολές απο όλη την Ελλάδα. Το Μουσείο ετέθη σε λειτουργία το 1988 και συνιστά ένα ακόμα σπουδαίο πολιτισμικό επίτευγμα του Λυκείου των Ελληνίδων.
Πλατεία Φιλικής Εταιρείας
Είναι η κεντρική Πλατεία του Κολωνακίου, συνδεδεμένη άρρηκτα στα μεταπολεμικά μας χρόνια ιδίως, με την εκπόρευση της κοινωνικοπολιτικής μας ελίτ. Η Πλατεία χωροταξικά σχεδιάστηκε το 1870. Φέρει το όνομά της απο το ομώνυμο κολωνάκι που μαζί με άλλα όπως πραναφέραμε, τοποθετούνταν σε διάφορα σημεία της Αθήνας, ως στοιχείο αποτροπής λοιμών, ασθενειών και θεομηνιών. Απο το κολωνάκι εξάλλου αυτό ονοματοδοτήθηκε όλη η περιοχή και στο χώρο της Πλατείας μεταφέρθηκε το 1938. Πρός το τέλος του 19-ου αιώνα η Πλατεία είχε μεγάλα πλατάνια, που αποτελούσαν όαση δροσιάς για τους κατοίκους, ενώ διέθετε και δημοτική βρύση. Το αρχικό όνομα της Πλατείας Κολωνακίου ήταν «Βασιλίσσης Όλγας», μεθύστερα έλαβε το όνομα Κολωνακίου και στα νεότερα χρόνια ονομάστηκε Πλατεία Φιλικής Εταιρείας, πρό τιμήν της πρωτοστατούσης στον αγώνα της εθνεγερσίας Φιλικής Εταιρείας. Στο λυκαυγές του 20-ου αιώνα πέριξ της Πλατείας λειτουργούσαν μερικά απο τα εκλεκτότερα γαλακτοπωλεία των Αθηνών, αλλά και οι πρώτες μπιραρίες, όπως του Φίξ, του Μπαχάουερ κ.α. Μεταπολεμικά η Πλατεία Κολωνακίου και με τους γύρω δρόμους της αποτέλεσε σύμβολο αστικής ισχύος φιλοξενώντας τις κατοικίες πρωθυπουργών, υπουργών και παραγόντων του επιχιερηματικού κόσμου. Στον χώρο της Πλατείας είναι τοποθετημένες οι προτομές των Φιλικών Παναγιώτη Αναγνωστόπουλου(1790-1854) έργο του Θεόδωρου Παπαγιάννη, του Εμμανουήλ Ξάνθου (1772-1851) έργο του γλύπτη Θωμά Θωμόπουλου (1930), όπως και των Νικολάου Σκουφά (1779-1818) και Αθανάσιου Τσακάλωφ (1788 – 1851), του οποίου το πραγματικό όνομα ήταν Τεκελής και μαζί με τις πολλές υπηρεσίες του στον αγώνα, ήταν και η δολοφονία του προδοτικού μέλους της Φιλικής Εταιρείας Γαλάτη, που εξεβίαζε και απειλούσε την αποκάλυψη των Φιλικών. Ο Τσακάλωφ παρέλαβε το Γαλάτη μαζί με τον Φιλικό Δημητρόπουλο και κατά το ταξίδι τους στην Πελοπόννησο, τον εξετελέσε στην Ερμιόνη. Είχε απαλλάξει έτσι ο μέγας έλληνας φιλικός την εταιρεία απο έναν προδότη, που θα δυναμίτιζε την προσφορά και παρουσία της στον αγώνα.
Βρετανικό Συμβούλιο
Ευρίσκεται επι της Πλατείας Φιλικής Εταιρείας 17. Συνιστά ένα μεγαλόπρεπο και επιβλητικό κτίριο, που δεσπόζει στον γύρω χώρο της Πλατείας. Το κτίριο ανηγέρθη το 1964 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Αντωνιάδη. Φιλοξενεί το Βρετανικό Συμβούλιο, το οποίο ιδρύθηκε ως θεσμός το 1933 και στεγάζεται στην Αθήνα απο το 1939.
Καφέ Βυζάντιο
Ευρίσκετο επι της Πλατείας Κολωνακίου, εκεί που σήμερα υφίσταται η Καφετέρεια-εστιατόριο «JK», η οποία έκλεισε πρίν λίγο καιρό. Το Βυζάντιο συνιστούσε αδιαμφισβήτητα το κεντρικότερο στοιχείο της κοινωνικής ταυτότητας του Κολωνακίου. Πρωτολειτούργησε το 1910. Και μέχρι και το κλείσιμό του, αποτελούσε ένα απο τα κορυφαία κοσμικά στέκια της Αθήνας. Διανοούμενοι, καλλιτέχνες, πολιτικοί, επιχειρηματίες, πανεπιστημιακοί δάσκαλοι, κ.α. υπήρξαν θαμώνες του περίφημου «Βυζαντίου». Σ΄αυτούς περιλαβάνονταν ο Σοφοκλής Βενιζέλος, ο Γ. Παπανδρέου, η εκδότης της «Καθημερινής» Ελένη Βλάχου, ο καθηγητής της νομικής Αλέξανδρος Σβώλος, ο Μάνος Χατζηδάκης κ.α. Μεταπολεμικά ο χώρος γνώρισε την υψηλότερη ακμή του, συνιστώντας την καρδιάς της μεγαλοστικής Αθήνας. Έκλεισε στις αρχές της δεκαετίας του ΄70, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα του Κολωνακίου.
Θεολογίτειον
Ευρίσκεται επι της οδού Καψάλη 4. Συνίσταται σε ένα τριώρφο κτίριο που οικοδομήθηκε στις αρχές του 20-ου αιώνα και φιλοξενεί στον χώρο του, την Επιτροπή των Ολυμπιακών Αγώνων. Το κτίριο ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν του κληροδότη του Δημητρίου Θεολογίτη, μεγαλεμπόρου των Αθηνών. Ο Θεολογίτης υπήρξε ένθερμος υποστηρικτής του Κόμματος των Φιλελευθέρων και προσωπικός συνάμα φίλος του μεγάλου Ελευθερίου Βενιζέλου. Στα δίσεκτα χρόνια της γερμανοϊταλικής κατοχής, το κτίριο επετάχθη απο τους Ιταλούς. Με το πέρας της δεκαετίας του 1940, στο Θεολογίτειο στεγάστηκε η Περιηγητική Λέσχη, παραμένοντας στον χώρο μέχρι το 1950.
Πατριάρχου Ιωακείμ
Συνιστά έναν απο τους κεντρικούς δρόμους του Κολωνακίου. Το προηγούμενο ονομά της ήταν «Κυνοσάργους». Η Πατριάρχου Ιωακείμ φιλοξενούσε στις πολυκατοικίες της μερικά απο τα λαμπρότερα πνεύματα των Αθηνών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον πρωτοπόρο του κινήματος του δημοτικισμού στην Ελλάδα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, αλλά και τον ασίγαστο συγγραφικά και θεωρούμενο Μπαλζάκ της Ελλάδας Μίτια Καραγάτση. Στην Πατριάρχου Ιωακείμ λειτουργούν δυο απο τους αγαπημένους κινηματογράφους των Αθηνών. Αφενός μεν ο χειμερινός «Έμπασυ» επι της Πατριάρχου Ιωακείμ που άνοιξε τις πύλες του για το κοινό το 1962, αφετέρου δε ο θερινός «Αθηναία» στην παρακείμενη οδό Χάρητος 50, ο οποίος ξεκίνησε να λειτουργεί το 1979.
Οικία Μ. Καραγάτση
Με την Πατριάρχου Ιωακείμ και σε πολυκατοικία στην συμβολή αυτής με την Ηροδότου, συνέδεσε την παρουσία του, όπου και διέμενε στην δύση της ζωής του, ο αξεπέραστος συγγραφέας της γενιάς του ΄30 Μίτια Καραγάτσης, κατά κόσμον Δημήτρης Ροδόπουλος (1908-1960), αδελφός του τ. προέδρου της Βουλής επι ΕΡΕ, υπουργού και κραταιού μεταπολεμικού πολιτικού μας στελέχους Κωνσταντίνου Ροδόπουλου. Και ειδικώτερα κατά το διάστημα (1956-1960). Στον πρωθύστερο βίο του ο Μίτια Καραγάτσης, διέμενε επι της οδού Σπάρτης 14 στην Πλατεία Αμερικής τότε «Αγάμων». Αργότερα μετακόμισε στο Κολωνάκι σε διαμέρισμα επι της Σκουφά και Μασσαλίας, για να καταλήξει τελικά στην Πατριάρχου Ιωακείμ.
Οδός Μαρασλή
Είναι η οδός που φιλοξενεί το μεγαλύτερο νοσοκομείο στην Ελλάδα «Ευαγγελισμός». Ονοματοδοτήθηκε πρός τιμήν του μεγάλου εθνικού ευεργέτη Γρηγορίου Μαρασλή. Με την έλευση του 20-ου αιώνα η Μαρασλή αποτέλεσε δρόμο αναψυχής για τους Αθηναίους. Μάλιστα είχε και αρκετές γράνες στις οποίες τα μικρά παιδιά αναζητούσαν βατράχια.
Μαράσλειο Διδασκαλείο
Ευρίσκεται επι της οδού Μαρασλή 4 και συνιστά ένα απο τα αρχιτεκτονικά στολίδια του Κολωνακίου. Το περικαλές νεοκλασικό κτίριο ανηγέρθη το 1905 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Καλλία, για να φιλοξενήσει το «Μαράσλειο Διδασκαλείο Δημοτικής Εκπαίδευσης». Ο χώρος στον οποίο κτίστηκε το διδασκαλείο παραχωρήθηκε απο την Μονή Πετράκη. Η οικοδόμηση του κτιρίου παρέμεινε ανολοκλήρωτη δοθέντος ότι δεν επαρκούσαν τα αρχικώς διατεθέντα κονδύλια απο το κράτος. Τελικά με γεναία χορηγία του ομογενούς επιχειρηματία Γρηγορίου Μαρασλή (1831-1907) αποπερατώθηκε το κτίριο. Επακολούθησαν προσθήκες στο αρχικό κτίριο σε σχέδια του αρχιτέκτονα Νικολάου Μητσάκη (1891-1941). Ως πρός την ιστορική του διαδρομή το Μαράσλειο, υπήρξε συνέχεια του πρώτου Δημόσιου Διδασκαλείου, το οποίο συνεστήθη το 1878. Την περίοδο των Βαλκανικών πολέμων το κτίριο μετατράπηκε σε νοσοκομείο. Πρίν την δημιουργία των Παιδαγωγικών Ακαδημιών το 1933, το «Μαράσλειο Διδασκαλείο» είχε δομή τετρατάξιου, τριτάξιου και πεντατάξιου διδασκαλείου και έκτοτε λειτούργησε ως «Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία». Το 1989 έκλεισε ο κύκλος ζωής της. Στις μέρες μας τα Πειραματικά Δημοτικά Σχολεία Μαρασλείου, ανήκουν στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Αθηνών. Ένα μείζον ιστορικό γεγονός συνδεδεμένο με τα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, συναρτάται με το Μαράσλειο Διδασκαλείο. Ειδικώτερα τον Μάιο του 1925 διαδραματίστηκαν τα «Μαρασλειακά», που ήταν η κάθετη αντίδραση στην συντελούμενη τότε εκπαδευτική μεταρρύθμιση. Το 1924 υπήρξε κομβικό ορόσημο στην ιστορία του «Μαρασλείου Διδασκαλείου». Πρωτολειτούργησαν λοιπόν η «Μαράσλειος Παιδαγωγική Ακαδημία», που είχε ως μέλημα την μετεκπαίδευση των πτυχιούχων, οι οποίοι θα επάνδρωναν τα διδασκαλεία. Διευθυντής της Μαρασλείου ανέλαβε τότε, ο εκ της κορυφαίας μεταρρυθμιστικής εκπαιδευτικής μας τριανδρίας Τριανταφυλλίδη, Γληνού, Δελμούζου, Δημήτριος Γληνός (1882-1943). Παράλληλα συνδιευθυντής του Μαρασλείου, έγινε ο Αλέξανδρος Δελμούζος (1880-1956). Οι σφοδρές αντιδράσεις με τα «Μαρασλειακά» είχαν να κάνουν με την οξεία αντίδραση απέναντι στην καθιέρωση της δημοτικής γλώσσας, αλλά και με την διδασκαλία της ιστορίας απο την πωτοπόρο Ρόζα Ιμβριώτη (1898-1977), που ερμηνεύονταν ως αντεθνική διδασκαλία.Ο οξύς χαρακτήτας που προσέλαβαν τα γεγονότα οδήγησε στην απομάκρυνση των δημοτικιστών Γληνού και Δελμούζου απο την Μαράσλειο, όπως και των συνεργατών τους.
Γυμνάσιο Θηλέων Αριστοτέλης
Ευρίσκεται επι των οδών Μαρασλή και Σουηδίας παραπλεύρως στο Μαράσλειο. Το κτίριο ανηγέρθη το 1927 σε σχέδια του αρχιτέκτονα Ι. Αντωνιάδη (1890-1977), απο κοινού με τον αρχιτέκτονα Ν. Μητσάκη. Στις μέρες μας το κτίριο φιλοξενεί το 26-ο Γυμνάσιο-Λύκειο Αθηνών.
Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή
Ευρίσκεται επι των οδών Σουηδίας 52 και Αλωπεκής. Πρόκειται για συστοιχία τριών κτιρίων στην οποία φιλοξενείται η Βρετανική Αρχαιολογική Σχολή, η οποία συνεστήθη το 1886. Το πρώτο κτίριο της συστοιχίας οικοδομήθηκε το 1886 σε σχέδια του Gr Penrose, εν συνεχεία ανηγέρθη το δεύτερο κτίριο σε σχέδια του Άγγλου Heaton Comyn, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί ως ξενώνας και μετέπειτα βιβλιοθήκη και τέλος ανηγέρθη το τρίτο κτίριο το 1974, για να χρησιμοποιηθεί ως αρχαιλογικό εργαστήριο.Πλούσια σε υλικό η βιβλιοθήκη της Σχολής, περιέχει την συλλογή «Φίνλευ», όπως και τα σημειώματα των ανασκαφών του Αρθρου Έβανς.
Αμερικάνική Σχολή Κλασικών Σπουδών
Ευρίσκεται επι της οδού Σουηδίας 54. Πρόκειται για ένα καλαίσθητο νεοκλασικό διώροφο κτίριο, που ανηγέρθη το διάστημα (1887-1889), με σκοπό να στεγάσει την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.Ο χώρος στον οποίο κατασκευάστηκε το κτίριο, ήταν ιδιοκτησία της Μονής Πετράκη και παραχωρήθηκε με πρωτοβουλία του Χαριλάου Τρικούπη απο το Δημόσιο στους Αμερικανούς, που είχαν απευθυνθεί στον πρωθυπουργό για να εξεύρουν στέγη, για την ανέγερση της Σχολής. Η σχολή συνεστήθη το 1881και ξεκίνησε την δραστηριότητά της στην Ελλάδα το 1882. Αρχικά η Σχολή είχε στεγαστεί σε κτίριο επι της Λεωφόρου Αμαλίας (απέναντι απο την Πύλη του Αδριανού) ένθεν της Ευαγγελικής εκκλησίας. Σημαντική υπήρξε εδώ στην ευχερή λειτουργία της σχολής, η συνδρομή του πρώτου ιερέα και ιδρυτή της ευαγγελικής εκκλησίας στην Ελλάδα πατέρα Καλαποθάκη. Απο το 1887 η Σχολή φιλοξενήθηκε στο Μέγαρο Μελά, επι της Πλατείας Κοτζιά. Το κτίριο το οποίο ανηγέρθη στις 12 Μαρτίου 1887, καθοδόν επεκτάθηκε. Το 1920 οικοδομήθηκε το οικοτροφείο της σχολής (Loring Hall) σε σχέδια του Στιούαρτ Τόμπσον (St. Thompson). Πάραυτα λειτούργησε δέκα χρόνια αργότερα το 1930. Το οικοτροφείο αίρει το όνομά του στον δικαστή Loring ο οποίος χρημάτισε πρόεδρος του Συμβουλίου των Επιτρόπων της Σχολής. Το 1959 έλαβε χώρα επέκταση με μια νέα πτέρυγα, ενώ το 1991 επακολούθησε προσθήκη και μιας ακόμα πτέρυγας. Απο τις μείζονες προσφορές της Σχολής στην Ελλάδα, υπήρξαν οι ανασκαφές στην αρχαία αγορά την δεκαετία του 1930, οπότε και επωμίστηκε το κόστος των απαλλοτριωμένων ιδιοκτησιών της περιοχής.
Γεννάδειος Βιβλιοθήκη
Ευρίσκεται επι της οδού Σουηδίας 61. Συνιστά ένα ωραίο νεοκλασικό κτίριο σε σχέδια των αμερικανών αρχιτεκτόνων Βάν Πόλτ (Van Pelt) και Στ. Τόμπσον, το οποίο ανηγέρθη το 1923, προκειμένου να φιλοξενήσει την βιβλιοθήκη των Γεωργίου (1786-1854) και Ιωάννου (1844-1932) Γενναδίου, την οποία παραχώρησε ο Ιωάννης Γεννάδιος το 1922 στην Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.Ο χώρος ανήκε στην Μονή Πετράκη. Το δημόσιο τον απαλλοτρίωσε και τον παραχώρησε δωρεάν στην Γεννάδειο. Το κόστος της ανέγερσης του κτιρίου καλύφθηκε απο αμερικάνικους φορείς. Απο τις ατυχείς στιγμές στην ιστορία της Σχολής η περίοδος της κατοχής, κατά την οποία εκλάπησαν συλλογές της. Η Γεννάδειος βιβλιοθήκη με το πολυπεπίπεδο ιστορικό της αρχείο, συνιστά μια ατίμητη πηγή μελέτης της ελληνικής ιστορίας της περιόδου (15-ος- αρχές 20-ου αιώνος) για τους μελετητές. Στο πλούσιο και σπάνιο υλικό της περιέχονται βιβλία, χάρτες και έγγραφα ανεκτίμητης αξίας. Η πρωτογενής συλλογή που ανήκε στον Ιωάννη Γεννάδιο και δωρήθηκε στην Αμερικάνικη Σχολή, περιελάμβανε 20.000 τόμους, εμπλουτίζονταν διαρκώς απο τον ίδιο τον Γεννάδιο, μέχρι και το θάνατό του. Παράλλληλα με το σπουδαίο ιστορικό της υλικό, η Γεννάδειος απέκτησε σταδιακά και υπερπολύτιμα αρχεία, ιδιωτικά. Ενδεικτικά είναι αυτά του Ιωάννη Γενναδίου, του Ερρ. Σλήμαν, της οικογένειας Δραγούμη, του Γ. Σεφέρη, του Οδυσ. Ελύτη. Το κόστος λειτουργίας της Γεναδείου Βιβλιοθήκης, καλύπτεται απο την Αμερικάνικη Σχολή Κλασικών Σπουδών.
Μονή Πετράκη
Ευρίσκεται επι της οδού Γενναδίου 14. Συνιστά βυζαντινό ναό αφιερωμένο στους Αγ. Ασώματους Ταξιάρχες. Αποτελεί απο τους αρχαιότερους στην πόλη (εκτιμάται στο τέλος του 10-ου αιώνα) με μετέπειτα τρούλο και είναι το καθολικό της Μονής Πετράκη. Πρόκειται για τεχνοτροπία σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Εσωτερικά ο ναός διακοσμείται με αγιογραφίες του 18-ου αιώνα. Τον 17-ο αιώνα αφίχθη στην Αθήνα απο την Δημητσάνα ο γιατρός Πέτρος Παπασταμάτης, που μόνασε στην Μονή του Αγίου Ιωάννου Καρέα, λαμβάνοντας το όνομα Παρθένιος που έμεινε γνωστός ως ο Παρθένιος Πετράκης.Το 1673 ο Πετράκης προέβη στην επισκευή της Μονής που τιμητικά πήρε το όνομά του «Μονή Πετράκη». Πρωθύστερα η Μονή ονομάζονταν, Μονή Ασωμάτων του Κουκουπούλη. Για ένα μεγάλο διάστημα 18-ος αιώνας – μέχρι και το 1840, όλοι οι καλόγηροι της Μονής κατάγονταν απο την οικογένεια Πετράκη. Εξαίρεση στην παράδοση ο γιατρός Ανδρέας Πετράκης, που απέκλινε απο τον προορισμό της οικογένειας και διετέλεσε επι βασιλέως Όθωνος Δήμαρχος της Αθήνας, αλλά και υπουργός του Γεωργίου του Α΄. Στο διάβα του χρόνου και με την ιερή παρουσία της, η Μονής Πετράκη δημιούργησε με τις δωρεές και τα κληροδοτήματα μεγάλη περιουσία. Την περίοδο της Οθωμανικής δουλείας, η Μονή προσέτρεξε ηθικά και οικονομικά τους αδυνάτους και τους αναξιοπαθούντες της Αθήνας. Στην απελεύθερη απο τους Τούρκους Ελλάδα, η Μονή συνεχίζοντας την πελώρια εθνοφελή προσφορά της, παραχώρησε μαγάλο τμήμα της κτηματικής περιουσίας της προκειμένου να ανεγερθούν ευαγή ιδρύματα. Αφότου έκσπασε η Μικρασιατική τραγωδία, η Μονή Πετράκη πρόσφερε αρχικά στέγη στα κελιά της, σε πολλούς ξεριζωμένους έλληνες, που εισέρρεαν κατά κύμματα στην Ελλάδα. Ενώ στα αλγεινά χρόνια της γερμανικής κατοχής, η Μονή παράσχε στον αθηναϊκό λαό πολυεπίπεδη ανθρωπιστική προσφορά. Τέλος σημειώνουμε ότι στον αύλειο χώρο του ναού, ευρίσκεται ο τάφος του Διδασκάλου του Γένους Κωνσταντίνου Οικονόμου, του εξ Οικονόμων (1780-1857). Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην 1-η φωτογραφία η Πλατεία Κολωνακίου μεταπολεμικά, στην 2-η η οδός Πατριάρχου Ιωκείμ την ίδια περίοδο, στην 3-η η οδός Πλουτάρχου χωματόδρομος το 1908 !!! και στην 4-η η Πλατεία Κολωνακίου το 1926.
Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*** Κουκάκι – Γαργαρέτα - Μακρυγιάννη (Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)
Στην σκιά του ιερού βράχου της Ακροπόλεως η συνοικία του Κουκακίου. Άλλοτε συνοικία επιφανών προσωπικοτήτων των γραμμάτων και του πολιτισμού και άρρηκτα συνδεδεμένη με σπουδαία ιστορικά και πολιτισμικά στοιχεία της ταυτότητας της Αθήνας. Το Κουκάκι αίρει την ονομασία του στον παλιό εργοστασιάρχη κρεβατιών Γεώργιο Κουκάκη. Ο οποίος οικοδόμησε την οικία του στην διασταύρωση των οδών Δημητρακοπούλου και Γεωργάκη Ολυμπίου. Τμήμα του Κουκακίου αποτελεί και η άλλοτε συνοικία Γαργαρέτα, της οποίας το όνομα οφείλεται στην παρουσία στην περιοχή της ακμάζουσας ιταλικής οικογένειας Γαργαρέτα, που κατείχε πολλά κτήματα. Εξέχουσες φυσιογνωμίες της τέχνης και των γραμμάτων όπως πρoαναφέραμε διέμεναν στο Κουκάκι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τον συγγραφέα και ιστοριοδίφη Ιωάννη Βλαχογιάννη (1867-1945) που κατοικούσε στην οδό Ανδρούτσου και στο υπόγειο του σπιτιού του διατηρούσε την περίφημη βιβλιοθήκη του, στους θησαυρούς της οποίας περιλαμβάνονταν χειρόγραφα του στρατηγουύ Μακρυγιάννη, του κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, όπως και του Υψηλάντους, τον σπουδαίο γλύπτη και δημιουργό του Δισκοβόλου Κώστα Δημητριάδη (1881-1943) που διέμενε στην Γαργαρέτα, τον ζωγράφο Αλέξανδρο Αλεξανδράκη που αποτύπωσε με τον χρωστήρα του την ηθική μεγαλουργία του ελληνοϊταλικού πολέμου (1913-1968), ο οποίος διέμενε στην δισταύρωση των οδών Βείκου και Μισαραλιώτου, διατηρώντας στην οικία του και το εργαστήριό του στην Γαργαρέτα, τον έξοχο συγγραφέα και κοινωνικό ανατόμο Δημοσθένη Βουτυρά (1872-1958) δημιουργό των περίφημων «Αλανιάρηδων», που διέμενε στην οδό Γεωργίου Ανδρούτσου, τον γλύπτη Χρήστο Καπράλο που διατηρούσε το εργαστήρι του ανάμεσα στις οδούς Τριβώλη και Ρωμπέρ κ.α. Στο Κουκάκι τα χρόνια του μεσοπολέμου άνθησαν πολύ ωραίες ταβέρνες, που αποτέλεσαν με την σειρά τους στέκια καλλιτεχνών και διανοουμένων. Χαρακτηριστική αυτών υπήρξε η ταβέρνα του Σιλιβάνη στην διασταύρωση των οδών Δυοβουνιώτου και Αμυνάνδρου, θαμώνες της οποίας υπήρξαν οι Κ. Βάρναλης, Φ. Γιοφύλλης, Πώλ Νόρ κ.α. Στην ταβέρνα αυτή είχε δοθεί πρός τιμήν του ιταλού φουτουριστή Μαριννέτι γεύμα, όταν επεσκέφθη την Ελλάδα το 1937. Ενώ το 1937 την ταβέρνα του Σιλιβάνη, επισκέφθηκε ο φοβερός υπουργός προπαγάνδας του Χίτλερ Γιόζεφ Γκαίμπελς. Στην συνοικία του Κουκακίου και επι των οδών Τσάμη – Καρατάσου και Καρατζά 7, ευρίσκεται το Νορβηγικό Ινστιτούτο της Αθήνας, που ιδρύθηκε το 1989. Παράλληλα στη διασταύρωση των οδών Τσάμη-Καρατάσου και Καρατζά 7 και σε καλαίσθητο νεοκλασικό κτίριο φιλοξενείται το Μουσείο Συναισθημάτων Παιδικής Ηλικίας, που αποσκοπεί στην τόνωση της παιδικής δημιουργικότητας, βοηθώντας τα παιδιά να αυτενεργούν και να απελευθερώνουν την φαντασία τους, μέσα απο το θέατρο, την ζωγραφική και το παιχνίδι.
Περιοχή Μακρυγιάννη
Στην ευρύτερη περιοχή της Ακροπόλεως και φέροντας το όνομα του επιφανούς αγωνιστή της επανάστασης στρατηγού Μακρυγιάννη, εκτείνεται η ομώνυμη περιοχή Μακρυγιάννη. Οριοθετείται χωροταξικά απο την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου, μέχρι την Λεωφόρο Συγγρού. Περιλαμβάνει πλήθος νεοκλασικών κτιρίων και πολυκατοικιών του μεσοπολέμου, που συνιστούν αρχιτεκτονικά αριστουργήματα. Όπως προαναφέραμε η περιοχή αίρει την ονομασία της απο τον στρατηγό της επανάστασης Μακρυγιάννη (1797-1864). Το σπίτι του στρατηγού με την δομή και τα χαρακτηριστικά των αρχοντικών της εποχής του, ευρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Μακρυγιάννη και Αθανασίου Διάκου. Συνίστατο σε μια ογκώδη διώροφη οικοδομή της πρώτης οθωνικής περιόδου (οικοδομηθείσα το 1834), που περιελάμβανε αρκετούς βοηθητικούς χώρους, όπως υποστατικά, αποθήκες κ.α. τα οποία διασώζονταν μέχρι την δεκαετία του 1950. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης και πρίν την οριστική εγκατάστασή του στην Αθήνα, είχε αγοράσει αρκετά κτήματα που εκτείνονταν απο την Αρβανίτικη πόρτα (τείχος του Χασεκή) μέχρι το Ζάππειο και το Ολυμπείο. Και ένεκα της υψηλής κοινωνικής αίγλης και της πολιτικής του ισχύος, όταν έλαβε χώρα η κατεδάφιση του τείχους του Χασεκή, για να εκμεταλλευτούν απο αυτό τα οικοδομικά του υλικά, η κατεδάφιση σταμάτησε στο όριο του κτήματος του Μακρυγιάννη. Ενώ τμήμα του κτήματος αυτού, διετέθη αφιλοκερδώς απο τον στρατηγό για την κατασκευή του Κήπου του Ζαππείου. Ενδεικτικό ακόμα του υψηλού κύρους του στρατηγού είναι το γεγονός, ότι στο σπίτι του προσεκλήθη και γευμάτισε ο βασιλεύς Όθων, καθώς επέστρεφε απο περιοδεία του στην Στερεά Ελλάδα το καλοκαίρι του 1834. Αυτή εξάλλου ήταν και η πρώτη πρόσκληση που αποδέχτηκε ο Όθων. Πάραυτα όμως απο το 1840 και εντεύθεν στην οικία του Μακρυγιάννη ελάμβαναν χώρα αντιμοναρχικές συναντήσεις, με σκοπό την ανατροπή του Όθωνα, κορύφωση των οποίων υπήρξε η επανάσταση της 3-ης Σεπτέμβρη του 1843. Η οικιστική συγκρότηση της περιοχής του Μακρυγιάννη, άρχισε να αναπτύσσεται απο τα μέσα του 19-ου αιώνα. Ποικίλα πολιτισμικά ιδρύματα και ινστιτούτα στεγάζονται στην περιοχή του Μακρυγιάννη. Επι της οδού Αθανασίου Διάκου 4 φιλοξενείται το ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), που άρχισε να λειτουργεί απο το 1994. Στην δισταύρωση των οδών Καβαλλότι και Μητσαίων 9, στεγάζεται το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Σε ένα καλαίσθητο νεοκλασικό κτίριο της δεκαετίας του 1920 και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φ. Οικονόμου. Το οίκημα αφορούσε την πρώτη κατοικία του Ηρ. Ησιδωρίδου, που αργότερα μετασκευάστηκε σε ξενοδοχειο. Το 1975 το οίκημα αποκτήθηκε απο το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και ένα χρόνο αργότερα το 1976, στεγάστηκε σ΄ αυτό. Σημειώνεται εδώ ότι στην Ελλάδα για πρώτη φορά πάτησαν το πόδι τους Σουηδοί αρχαιολόγοι το 1894 και η Σουηδική Αρχαιλογική Σχολή συνεστήθη το 1948. Επι της οδού Καβαλλότι 7 σε ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, φιλοξενείται η Βιβλιοθήκη των λεγόμενων Βόρειων Χωρών, η οποία ετέθη σε λειτουργία το 1995. Η Βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε απο τα Ινστιτούτα των Σκανδιναβικών χωρών, τα οποία συνεισέφεραν το υλικό τους πρός αυτή την κατεύθυνση. Επι της οδού Ζήτρου 16 ακόμα, σε επίσης πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο (οικοδομηθέν το 1904) φιλοξενείται το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο συνεστήθη το 1984 και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1985. Ένα επίσης μορφωτικό Ινστιτούτο φιλοξενείται επι της οδού Μακρή 11 σε νεοκλασικό κτίριο απο το 1999, το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο δημιουργήθηκε το 1976. Τέλος επι της οδού Ζαχαρίτσα 17, φιλοξενείται το Αυστραλιανό Ινστιτούτο Αθηνών, που συνεστήθη το 1980.
Διονυσίου Αρεοπαγίτου
Αποτελεί αδιαμφισβήτητα τον ωραιότερο στην σκιά του ιερού βράχου της Ακροπόλεως, πεζόδρομο της Αθήνας μας. Εκκινά απο την πύλη του Αδριανού και απολήγει στο ύψος του λόφου του Φιλοππάπου. Οφείλει το όνομά της η οδός, στον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη (10-95 μ.Χ.) πολιούχο και πρώτο Επίσκοπο της Αθήνας, αφότου ο Απόστολος των Εθνών Παύλος αφίχθη στην Αθήνα, για να μεταδώσει τον Χριστιανισμό. Ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης (Αθηναίος βουλευτής του Αρείου Πάγου) καθώς και η σύζυγός του Δάμαρις, υιοθέτησαν την Χριστιανική θρησκεία. Σε πρώτη φάση το όνομα Διονυσίου Αρεοπαγίτου έφερε το τμήμα της οδού μέχρι το Ηρώδειο, ενώ στη συνέχεια η οδός επεξετάθη μέχρι την Αποστόλου Παύλου. Στην αρχική της μορφή η Διονυσίου Αρεοπαγίτου ήταν χωματόδρομος απο τον οποίο διήρχετο μια απο τις πρώτες γραμμές του τροχιόδρομου (γραμμή 16 Θών-Θησείο). Η αρχαιολογική έρευνα με τις ανασκαφές της περιόδου (1950-1960) ανέδειξε σημαντικές αρχαιότητες. Μεταξύ αυτών η οικία Πρόκλου, συνίσταται στα απομεινάρια μιας οικίας του 5-ου μ.Χ. αιώνα, ανάμεσα στο Ηρώδειο και στο Ασκληπείο, που ταυτίζεται με την οικία του Πλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου (410-488 μ.Χ.).Ο οποίος ήδη απο το 450 μ.Χ. είχε επωμιστεί την διεύθυνση της περίφημης Ακαδημίας που είχε ιδρύσει ο Πλάτων, καθώς επίσης και άλλα ερείπια της ρωμαϊκής περιόδου. Σημειώνουμε ακόμα ότι στην διασταύρωση των οδών Διον. Αρεοπαγίτου και Βύρωνος, είναι τοποθετημένος ο ορειχάλκινος αδριάντας του στρατηγού Μακρυγιάννη απο το 1996, έργο του σπουδαίου γλύπτη και ακαδημαϊκού Γιάννη Παππά (1989).
Κτίριο Βάϊλερ
Ένα αρχιτεκτονικό στην κυριλεξία στολίδι και απο τα μεγαλοπρεπή κτίρια της Αθήνας, υφίσταται επι της οδού Μακρυγιάννη 2-4. Οικοδομήθηκε το διάστημα 1834-1836 απο τον Μηχανικό υπολοχαγό του βαυαρικού στρατού, Βίλχελμ φον Βάιλερ (Wilhelm von Weiler). Συναιρεί ως πρός την αρχιτεκτονική του, νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία. Σκοπός της δημιουργίας του κτιρίου ήταν η στέγαση του βαυαρικού στρατιωτικού νοσοκομείου, που αποτέλεσε και το πρώτο νοσοκομείο της Αθήνας και το οποίο αδιάλειπτα λειτουργούσε μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Κατά την δεκαετία του 1930, στο οικοδόμημα στεγάστηκε το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Ενώ στα χρόνια του μεσοπολέμου επι πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, το κτίριο κινδύνευσε να κατεδαφιστεί προκειμένου να ανεγερθεί στον χώρο του το «Θέμιδος Μέλαθρον», για το οποίο και είχε εκπονήσει σχέδια ο λαμπρός αρχιτέκτονας Αλέξ. Νικολούδης. Εξεφράσθησαν τότε οργίλες αντιδράσεις που απέτρεψαν τελικά την κατεδάφισή του. Το κτίριο όμως θα συνδέσει την μακραίωνη ιστορική του παρουσία, με τα τραγικά και αλήστου μνήμης γεγονότα των Δεκεμβριανών. Τον Δεκέμβριο του 1944 λοιπόν, το κτίριο θα γίνει ο χώρος αλγεινής μάχης του εμφυλίου σπαραγμού, μεταξύ των δυνάμεων της Χωροφυλακής και του ΕΑΜ. Την δεκαετία του 1980 το κτίριο εδόθη στην αρχαιολογική υπηρεσία και απο το 1987 φιλοξενεί στο χώρο του το «Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως». Παράλληλα στον ίδιο χώρο στεγάζεται και η «Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως», η οποία συνεστήθη το 1989 με μέλημα «την ηθική και υλική συμπαράσταση των προσπαθειών που γίνονται για την μελέτη, την προστασία, την συντήρηση και την αναστήλωση της Ακροπόλεως των Αθηνών και των αρχαιολογικών χώρων που την περιβάλλουν».
Νέο Μουσείο Ακροπόλεως
Ίσως το σημαντικότερο σύγχρονο πολιτιστικό γεγονός για την Αθήνα, να αποτελεί το Νέο Μουσείο Ακριπόλεως, που συνιστά τον πιο επιμελημένο μουσειακό πρεσβευτή των αρχαιολογικών θησαυρών της πόλης και το οποίο βρίσκεται μπροστά απο το κτίριο Βάϊλερ. Οικοδομήθηκε την περίοδο 2005-2007 και εγκαινιάστηκε το 2009. Σημειώνοντας εμφατικά την πελώρια ηθική συνεισφορά για την δημιουργία του, της αλησμόνητης υπουργού μας Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Συνίσταται σε ένα μοντέρνο κτίριο, έργο του Γαλλοελβετού Μπερνάρ Τσουμί (Benard Tschumi) και του Μιχάλη Φωτιάδη, τα αρχιτεκτονικά γραφεία των οποίων κατακυρώθησαν ως νικητές του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, για την εκπόνηση των σχεδίων του Μουσείου. Κεντρικό μέλημα των αρχιτεκτόνων υπήρξε η οπτική επαφή με την Ακρόπολη. Στο Μουσείο εκτίθενται αρχαιότητες του γύρω χώρου της Ακροπόλεως, απο την προϊστορική περίοδο μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Πολύ επιβλητική στο εσωτερικό του Μουσείου, είναι η αρχαιολογική ανασκαφή, που είναι ορατή απο το γυάλινο δάπεδό του. Χωροταξικά τα εκθέματα έχουν ως εξής : Στην πρώτη αίθουσα των Κλιτύων παρατίθενται εκθέματα απο τις κλίτυες - πλαγιές της Ακροπόλεως- προερχόμενα απο τα ιερά που είχαν δημιουργθηεί σ΄αυτές, αλλά και απο τον οικισμό στις υπώρειες του λόφου. Στο πρώτο επίπεδο έχουν τοποθετηθεί εκθέματα απο την αρχαϊκή περίοδο, αρχιτεκτονικά γλυπτά όπως και αναθήματα – με χαρακτηριστικότερα τα αγάλματα των κόρων – γλυπτά απο τα μεγάλα κλασικά οικοδομήματα της Ακόπολης, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο – με αντιπροσωπευτικότερα τις περίφημες Καρυάτιδες – τον Ναό της Αθήνας Νίκης, καθώς και αναθήματα, μέχρι τον 5-ο αιώνα. Στο επόμενο επίπεδο υφίσταται η αίθουσα του Παρθενώνα, όπου εκτίθενται ο γλυπτός του διάκοσμος – μετόπες, αετώματα, ζωοφόροι – σε χώρο ομοίων διαστάσεων με τον σηκό του Ναού. Περιέχονται τα πρωτότυπα γλυπτά που υπάρχουν στην Αθήνα και αντίγραφα πιστά, όσων έχουν κλαπεί σε μουσεία του εξωτερικού. Με σπουδαιότερα προφανώς όλων τα περίφημα «Ελγίνεια», που παράνομα φυγαδεύτηκαν αφότου εκλάπησαν, απο τον Λόρδο Έλγιν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Ας δούμε όμως και μερικά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που ευρίσκονται επι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Στο νούμερο 17 της οδού, υφίσταται η αρ ντεκό πολυκατοικία. Συνιστά μεσοπολεμική τετραώροφη πολυκατοικία του 1930, σε σχέδια του καθηγητή του Πολυτεχνείου Βασίλη Κουρεμένου (1875-1957). Επίσης ένα ακόμα απο τα σημαντικότερα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας, το επι της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου 19 και Μητσαίων, που οικοδομήθηκε το 1930 και ανήκει στον διεθνούς φήμης έλληνα μουσικοσυνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου.Αμφότερα τα κτίρια έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.Κάποια στιγμή κινδύνευσαν αποχαρακτηριζόμενα για κατεδάφιση, προκειμένου να παραχωρηθεί ο χώρος τους στο Νέο Μουσείο. Πάραυτα διέφυγαν τον κίνδυνο. Επίσης επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 21, η διώροφη νεοκλασική οικία Ντάβαρη έργο του μεγάλου Ερν. Τσίλερ (19-ος – αρχές του 20-ου αιώνα) στην οποία φιλοξενείται απο τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Ισπανική πρεσβεία. Η οικία Ζολώτα Διον. Αρεοπαγίτου 25, η οικία Δραγώνα περιλμβάνοντας μάλιστα και ιδιωτικό εκκλησάκι στην αυλή της στο νούμερο 27, ακόμα η τριώροφη μεταπολεμική πολυκατοικία επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 33, η οικία Ηλία Μπαρμπαλιά επι της Διον. Αρεοπαγίτου 35, η μεσοπολεμική νεοκλασική οικία (1929) σε σχέδια του Β. Κουρεμένου στο νούμερο 37, την οποία ο καθηγητής Κουρεμένος κληροδότησε στην Ακαδημία Αθηνών, το προπολεμικό αρχοντικό της οικογένειας Παναγιώτη Μαντούβαλου επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 39, το «Μερόπειο Ίδρυμα Φροντίδας Ηλικιωμένων» επι της Διον. Αρεοπαγίτου 45, διατηρητέο διώροφο νεοκλασικό κτίριο της εποχής του μεσοπολέμου, ακόμα ο «Εν Αθήναις Σύλλογος Κυριών πρός μόρφωσιν και εκπαίδευση απόρων κορασίδων» που συνεστήθη το 1914 με την επωνυμία «Μερόπειον» στην μνήμη της Μερόπης, κόρης της Άννας Π. Θεωδοροπούλου, πρώτης προέδρου του ιδρύματος. Απο το 1918 το «Μερόπειο» είχε στο δυναμικό του τέσσερα εξατάξια δημοτικά σχολεία. Ενώ το 1923 προσανατολίστηκε στην στέγαση των προσφύγων και στην περίθαλψη των οικογενειών των εφέδρων.Το 1934 ιδρύει νηπιαγωγείο και παιδικό σταθμό για άπορα παιδιά, καθώς επίσης και οίκο ευγηρίας Κυριών. Στα χρόνια της κατοχής ο Σύλλογος υλοποίησε συσσίτια για παιδιά, μοίραζε ρουχισμό και φρόντιζε τους ηλιωκιμένους. Αλλά και μεταπολεμικά το ίδρυμα συνέχισε απρόσκοπτα την φιλανθρωπική του δραστηριότητα. Τιμήθηκε με βραβείο το 1956 απο την Ακαδημία Αθηνών, αλλά και απο τον Δήμο Αθηναίων τα έτη 1970 και 1973. Παραπλεύρως απο τον Σύλλογο, ο νεοκλασικός ναός της Αγίας Σοφίας, ιδιοκτησίας του «Μεροπείου Ιδρύματος» που θεμελιώθηκε το 1919 και εγκαινιάστηκε το 1926. Αφιερώθηκε στην Αγία Σοφία, δοθέντος ότι κατά την θεμελίωση απεκαλύφθη στον χώρο άγαλμα της Αθηνάς.
Καφενείο «Παρθενών»
Ένα ιστορικό καφενείο συνυφασμένο με ισχυρές λογοτεχνικές μνήμες, στεγάζονταν επι της Διον. Αρεοπαγίτου απέναντι απο το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού. Ηταν το καφενείο «Παρθενών». Λειτούργησε απο το 1909. Στον αύλειο χώρο του το καλοκαίρι του 1915, έλαβαν χώρα οι διαλέξεις που διοργάνωσε ο λογοτεχνικός κύκλος του «Νέου Κέντρου». Στον «Παρθενώνα» σύχναζαν επιφανείς λογοτέχνες και διανοούμενοι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Κωστή Παλαμά, Γιώργο Δροσίνη κ.α. Μάλιστα ο Δροσίνης πολλά ποιήματά του, τα ενεπνεύσθη και έγραψε στο καφενείο.
Οικία Παρθένη
Μια οικία συνδεδεμένη με σημαντικές πολιτισμικές αναφορές. Ευρίσκονταν μέχρι και πριν απο χρόνια, στην διασταύρωση των οδών Διον. Αρεοπαγίτου και Ροβέρτου Γκάλλι. Ήταν κατοικία του μεγάλου ζωγράφου μας Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967). Οικοδομήθηκε σε αρχιτεκτονικό ρυθμό μπάουχάους και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, αλλά και του ίδιου του ζωγράφου Κώστα Παρθένη. Ανηγέρθη περί το 1925. Σ΄αυτήν την οικία ο ζωγράφος διέμενε και εργάζονταν μέχρι τον θανάτό του. Δεν ήταν πάντοτε ευτυχείς οι στιγμές, για το ιστορικό αυτό σπίτι. Με την ανέγερση του επιβλητικού ρέστοραν-καφέ «Διόνυσος» δοθέντος ότι η οικία Παρθένη περιόριζε την θέα του κέντρου, προετάθη στον Παρθένη να πουλήσει την κατοικία του έναντι μάλιστα αδράς αμοιβής. Ο ζωγράφος αρνήθηκε και δέχτηκε τότε ισχυρότατες πιέσεις. Με έντεχνο αρχικά τρόπο – νομότυπο μέν, ανήθικο δε – επιχειρήθηκε η απαλλοτρίωση του κτιρίου. Και τότε ο ζωγράφος προ του διαφαινόμενου κινδύνου να υποστεί αναγκαστική απαλλοτρίωση, κλείστηκε στο σπίτι του και απείλησε να αυτοπυρποληθεί μαζί με τους πίνακές του. Η οικία Παρθένη αποτυπώθηκε φωτογραφικά απο αρκετούς καλλιτέχνες, ενώ αποτέλεσε και εικαστικό αντικείμενο του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Εν τέλει με τον θάνατο του ζωγράφου η οικία του κατεδαφίστηκε, όπως εξάλλου είχε προγραμματιστεί !!!
Μουσείο Ηλία Λαλαούνη
Στην περιοχή του Κουκακίου και στην διασταύρωση των οδών Καρυάτιδων 4 και Καλλισπέρη 12, φιλοξενείται το «Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη». Το κτίριο οικοδομήθηκε το 1930 και για πολλά χρόνια αποτέλεσε την οικία του Ηλία Λαλαούνη. Την περίοδο 1993-1994 ο διακεκριμένος κοσμηματοποιός μετέτρεψε τον χώρο σε μουσείο. Σ΄αυτόν εκτίθενται χιλιάδες κοσμήματα και γλυπτά, που φιλοτέχνησε ο δημιουργός στην μακρά περίοδο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας 1940-1994. Κεντρική πηγή έμπνευσης για τον κοσμηματοποιό, υπήρξε η πολυποίκιλη και πολύπλαγκτη σε αισθητικά ρεύματα ελληνική τέχνη, όλων των περιόδων.
Αρχοντικό Καλλισπέρη
Συνυφασμένο με τα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, αλλά και τις δραματικές ώρες της γερμανικής κατοχής, είναι το αρχοντικό Καλλισπέρη, στην διασταύρωση των οδών Παρθενώνος και Καλλισπέρη. Το αρχοντικό υφίσταται σήμερα ερειπωμένο. Ενώ στα χρόνια που κατοικείτο, περιστοιχίζονταν και απο κήπο. Στην οικία διέμενε ο καθηγητής του ρωμαϊκού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Καλλισπέερης (1865-1936). Παράλληλα κατοικούσε και η αδελφή του Σεβαστή Καλλισπέρη, μια πολύ προοδευμένη Ελληνίδα της εποχής, με έξοχη ηθικά συμβολή στην κατοχή. Η Σεβαστή Καλλισπέρη είχε σπουδάσει φολολογία στην Σορβόνη και είχε συνάμα αναγορευτεί διδάκτωρ. Υπήρξε η πρώτη ελληνίδα διδάκτωρ. Ακόμα αποτέλεσε στα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, την μια εκ των δυο πρώτων γυναικών επιθεωρητών δημοτικών σχολείων. Στα ηθικά δίσεκτα χρόνια της γερμανικής κατοχής, ως μεγάλη ελληνίδα που ήταν, πρόσφερε την στήριξη και την ηθική θαλπωρή της σε άπορες οικογένειες. Αφότου εκδήμησε απο την ζωή η Σεβαστή Καλλισπέρη, το αρχοντικό τους περιήλθε σε εγκατάλειψη.
Μουσείο Σπύρου Βασιλείου
Επι της οδού Γούεμπστερ 5α υφίσταται η κατοικία και το εργαστήρι του επιφανούς έλληνα ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου (1903-1985), η οποία ανηγέρθη το 1957 σε σχέδια του Π. Καραντινού. Απο το 2004 ο χώρος έχει μετατραπεί σε μουσείο. Και λειτουργεί σ΄αυτό μόνιμη έκθεση των έργων του μεγάλου έλληνα ζωγράφου. Παράλληλα με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του Βασιλείου, στο μουσείο διατηρείται και το αρχείο του ζωγράφου, που περιλαμβάνει χειρόγραφα, μακέτες, αλληλογραφία, προσχέδια έργων κ.α.
Οδός Αποστόλου Παύλου
Στη ευρύτερη περιοχή του Κουκακίου, υπάρχει ο εξαίσιος αισθητικά πεζόδρομος της Αποστόλου Παύλου, που συνιστά προέκταση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αρχίζει απο τους πρόποδες του λόφου του Φιλοππάπου και απολήγει στην Πλατεία Αγίων Ασωμάτων. Στην αρχική της μορφή η οδός διεσχίζετο απο το τράμ. Ενώ επι της οδού υπάρχουν καλαίσθητες αισθητικά πολυκατοικίες, που ανηγέρθηκαν στις αρχές του 20-ου αιώνα. Η Αποστόλου Παύλου με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων που έλαβε χώρα πρίν μερικά χρόνια, συνιστά μέρος του «μεγάλου περιπάτου». Αυτόν τον μεγάλο περίπατο, είχαν εμπνευσθεί δεκαετίες ενωρίτερα στην αισθητική και χωροταξική διαμόρφωσης της πόλης, οι μεγάλοι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ. Ένας ιστορικός κινηματογράφος που μας αναρριπίζει τόσες ωραίες μνήμες απο τα αριστουργήματα της 7-ης τέχνης, ευρίσκεται επι της οδού Αποστόλου Παύλου στο νούμερο 7. Είναι το θερινό «Θησείο», το οποίο λειτούργησε απο το 1938. Το «Θησείο» υπήρξε πολύ πρωτοπόρο για την εποχή του κινηματογραφικά, με την κτιστή μόνιμη οθόνη του. Ενώ κάτω απο αυτήν υπήρχε ένα εντυπωσιακό ενυδρείο με χρυσόψαρα. Ωστόσο ένα αλόκοτο γεγονός καθιστούσε αξιοπερίεργο επίσης, τον σπουδαίο αυτό κινηματογφράφο. Κάτω ακριβώς απο τον θάλαμο προβολής του σινεμά, υπήρχε ένα εκκολαπτήριο πουλερικών, που προξενούσε βεβαίως χιούμορ και απορία ... Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην φωτογραφία το αριστουργηματικό κτίριο Βάϊλερ μεταπολεμικά, με έντονα τα σημάδια-σφαίρες στους τοίχους, απο τις αποφράδες εμφυλιοπολεμικές μέρες των Δεκεμβριανών. Παραπλεύρως του κτιρίου άλλα οικοδομήματα, τα οποία αργότερα και στην νέα τους μορφή κατεδαφίστηκαν, για να ανεγερθεί στην θέση τους το Νέο Μουσείο της Ακροπόλεως.Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
Κουκάκι – Γαργαρέτα - Μακρυγιάννη
(Ιστορική αναδρομή στην Αθήνα μας)
Γράφει ο Πάνος Ν. Αβραμόπουλος
Περιοχή Μακρυγιάννη
Στην ευρύτερη περιοχή της Ακροπόλεως και φέροντας το όνομα του επιφανούς αγωνιστή της επανάστασης στρατηγού Μακρυγιάννη, εκτείνεται η ομώνυμη περιοχή Μακρυγιάννη. Οριοθετείται χωροταξικά απο την οδό Διονυσίου Αρεοπαγίτου, μέχρι την Λεωφόρο Συγγρού. Περιλαμβάνει πλήθος νεοκλασικών κτιρίων και πολυκατοικιών του μεσοπολέμου, που συνιστούν αρχιτεκτονικά αριστουργήματα. Όπως προαναφέραμε η περιοχή αίρει την ονομασία της απο τον στρατηγό της επανάστασης Μακρυγιάννη (1797-1864). Το σπίτι του στρατηγού με την δομή και τα χαρακτηριστικά των αρχοντικών της εποχής του, ευρίσκονταν στην διασταύρωση των οδών Μακρυγιάννη και Αθανασίου Διάκου. Συνίστατο σε μια ογκώδη διώροφη οικοδομή της πρώτης οθωνικής περιόδου (οικοδομηθείσα το 1834), που περιελάμβανε αρκετούς βοηθητικούς χώρους, όπως υποστατικά, αποθήκες κ.α. τα οποία διασώζονταν μέχρι την δεκαετία του 1950. Ο στρατηγός Μακρυγιάννης και πρίν την οριστική εγκατάστασή του στην Αθήνα, είχε αγοράσει αρκετά κτήματα που εκτείνονταν απο την Αρβανίτικη πόρτα (τείχος του Χασεκή) μέχρι το Ζάππειο και το Ολυμπείο. Και ένεκα της υψηλής κοινωνικής αίγλης και της πολιτικής του ισχύος, όταν έλαβε χώρα η κατεδάφιση του τείχους του Χασεκή, για να εκμεταλλευτούν απο αυτό τα οικοδομικά του υλικά, η κατεδάφιση σταμάτησε στο όριο του κτήματος του Μακρυγιάννη. Ενώ τμήμα του κτήματος αυτού, διετέθη αφιλοκερδώς απο τον στρατηγό για την κατασκευή του Κήπου του Ζαππείου. Ενδεικτικό ακόμα του υψηλού κύρους του στρατηγού είναι το γεγονός, ότι στο σπίτι του προσεκλήθη και γευμάτισε ο βασιλεύς Όθων, καθώς επέστρεφε απο περιοδεία του στην Στερεά Ελλάδα το καλοκαίρι του 1834. Αυτή εξάλλου ήταν και η πρώτη πρόσκληση που αποδέχτηκε ο Όθων. Πάραυτα όμως απο το 1840 και εντεύθεν στην οικία του Μακρυγιάννη ελάμβαναν χώρα αντιμοναρχικές συναντήσεις, με σκοπό την ανατροπή του Όθωνα, κορύφωση των οποίων υπήρξε η επανάσταση της 3-ης Σεπτέμβρη του 1843. Η οικιστική συγκρότηση της περιοχής του Μακρυγιάννη, άρχισε να αναπτύσσεται απο τα μέσα του 19-ου αιώνα. Ποικίλα πολιτισμικά ιδρύματα και ινστιτούτα στεγάζονται στην περιοχή του Μακρυγιάννη. Επι της οδού Αθανασίου Διάκου 4 φιλοξενείται το ΕΚΕΒΙ (Εθνικό Κέντρο Βιβλίου), που άρχισε να λειτουργεί απο το 1994. Στην δισταύρωση των οδών Καβαλλότι και Μητσαίων 9, στεγάζεται το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο. Σε ένα καλαίσθητο νεοκλασικό κτίριο της δεκαετίας του 1920 και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Φ. Οικονόμου. Το οίκημα αφορούσε την πρώτη κατοικία του Ηρ. Ησιδωρίδου, που αργότερα μετασκευάστηκε σε ξενοδοχειο. Το 1975 το οίκημα αποκτήθηκε απο το Σουηδικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο και ένα χρόνο αργότερα το 1976, στεγάστηκε σ΄ αυτό. Σημειώνεται εδώ ότι στην Ελλάδα για πρώτη φορά πάτησαν το πόδι τους Σουηδοί αρχαιολόγοι το 1894 και η Σουηδική Αρχαιλογική Σχολή συνεστήθη το 1948. Επι της οδού Καβαλλότι 7 σε ένα πανέμορφο διώροφο νεοκλασικό κτίριο, φιλοξενείται η Βιβλιοθήκη των λεγόμενων Βόρειων Χωρών, η οποία ετέθη σε λειτουργία το 1995. Η Βιβλιοθήκη δημιουργήθηκε απο τα Ινστιτούτα των Σκανδιναβικών χωρών, τα οποία συνεισέφεραν το υλικό τους πρός αυτή την κατεύθυνση. Επι της οδού Ζήτρου 16 ακόμα, σε επίσης πανέμορφο νεοκλασικό κτίριο (οικοδομηθέν το 1904) φιλοξενείται το Φινλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο συνεστήθη το 1984 και τα εγκαίνιά του έγιναν το 1985. Ένα επίσης μορφωτικό Ινστιτούτο φιλοξενείται επι της οδού Μακρή 11 σε νεοκλασικό κτίριο απο το 1999, το Ολλανδικό Ινστιτούτο Αθηνών, το οποίο δημιουργήθηκε το 1976. Τέλος επι της οδού Ζαχαρίτσα 17, φιλοξενείται το Αυστραλιανό Ινστιτούτο Αθηνών, που συνεστήθη το 1980.
Διονυσίου Αρεοπαγίτου
Αποτελεί αδιαμφισβήτητα τον ωραιότερο στην σκιά του ιερού βράχου της Ακροπόλεως, πεζόδρομο της Αθήνας μας. Εκκινά απο την πύλη του Αδριανού και απολήγει στο ύψος του λόφου του Φιλοππάπου. Οφείλει το όνομά της η οδός, στον Άγιο Διονύσιο τον Αρεοπαγίτη (10-95 μ.Χ.) πολιούχο και πρώτο Επίσκοπο της Αθήνας, αφότου ο Απόστολος των Εθνών Παύλος αφίχθη στην Αθήνα, για να μεταδώσει τον Χριστιανισμό. Ο Διονύσιος ο Αρεοπαγίτης (Αθηναίος βουλευτής του Αρείου Πάγου) καθώς και η σύζυγός του Δάμαρις, υιοθέτησαν την Χριστιανική θρησκεία. Σε πρώτη φάση το όνομα Διονυσίου Αρεοπαγίτου έφερε το τμήμα της οδού μέχρι το Ηρώδειο, ενώ στη συνέχεια η οδός επεξετάθη μέχρι την Αποστόλου Παύλου. Στην αρχική της μορφή η Διονυσίου Αρεοπαγίτου ήταν χωματόδρομος απο τον οποίο διήρχετο μια απο τις πρώτες γραμμές του τροχιόδρομου (γραμμή 16 Θών-Θησείο). Η αρχαιολογική έρευνα με τις ανασκαφές της περιόδου (1950-1960) ανέδειξε σημαντικές αρχαιότητες. Μεταξύ αυτών η οικία Πρόκλου, συνίσταται στα απομεινάρια μιας οικίας του 5-ου μ.Χ. αιώνα, ανάμεσα στο Ηρώδειο και στο Ασκληπείο, που ταυτίζεται με την οικία του Πλατωνικού φιλοσόφου Πρόκλου (410-488 μ.Χ.).Ο οποίος ήδη απο το 450 μ.Χ. είχε επωμιστεί την διεύθυνση της περίφημης Ακαδημίας που είχε ιδρύσει ο Πλάτων, καθώς επίσης και άλλα ερείπια της ρωμαϊκής περιόδου. Σημειώνουμε ακόμα ότι στην διασταύρωση των οδών Διον. Αρεοπαγίτου και Βύρωνος, είναι τοποθετημένος ο ορειχάλκινος αδριάντας του στρατηγού Μακρυγιάννη απο το 1996, έργο του σπουδαίου γλύπτη και ακαδημαϊκού Γιάννη Παππά (1989).
Κτίριο Βάϊλερ
Ένα αρχιτεκτονικό στην κυριλεξία στολίδι και απο τα μεγαλοπρεπή κτίρια της Αθήνας, υφίσταται επι της οδού Μακρυγιάννη 2-4. Οικοδομήθηκε το διάστημα 1834-1836 απο τον Μηχανικό υπολοχαγό του βαυαρικού στρατού, Βίλχελμ φον Βάιλερ (Wilhelm von Weiler). Συναιρεί ως πρός την αρχιτεκτονική του, νεοκλασικά και βυζαντινά στοιχεία. Σκοπός της δημιουργίας του κτιρίου ήταν η στέγαση του βαυαρικού στρατιωτικού νοσοκομείου, που αποτέλεσε και το πρώτο νοσοκομείο της Αθήνας και το οποίο αδιάλειπτα λειτουργούσε μέχρι τον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο. Κατά την δεκαετία του 1930, στο οικοδόμημα στεγάστηκε το Σύνταγμα Χωροφυλακής Μακρυγιάννη. Ενώ στα χρόνια του μεσοπολέμου επι πρωθυπουργίας Ελευθερίου Βενιζέλου, το κτίριο κινδύνευσε να κατεδαφιστεί προκειμένου να ανεγερθεί στον χώρο του το «Θέμιδος Μέλαθρον», για το οποίο και είχε εκπονήσει σχέδια ο λαμπρός αρχιτέκτονας Αλέξ. Νικολούδης. Εξεφράσθησαν τότε οργίλες αντιδράσεις που απέτρεψαν τελικά την κατεδάφισή του. Το κτίριο όμως θα συνδέσει την μακραίωνη ιστορική του παρουσία, με τα τραγικά και αλήστου μνήμης γεγονότα των Δεκεμβριανών. Τον Δεκέμβριο του 1944 λοιπόν, το κτίριο θα γίνει ο χώρος αλγεινής μάχης του εμφυλίου σπαραγμού, μεταξύ των δυνάμεων της Χωροφυλακής και του ΕΑΜ. Την δεκαετία του 1980 το κτίριο εδόθη στην αρχαιολογική υπηρεσία και απο το 1987 φιλοξενεί στο χώρο του το «Κέντρο Μελετών Ακροπόλεως». Παράλληλα στον ίδιο χώρο στεγάζεται και η «Ένωση Φίλων της Ακροπόλεως», η οποία συνεστήθη το 1989 με μέλημα «την ηθική και υλική συμπαράσταση των προσπαθειών που γίνονται για την μελέτη, την προστασία, την συντήρηση και την αναστήλωση της Ακροπόλεως των Αθηνών και των αρχαιολογικών χώρων που την περιβάλλουν».
Νέο Μουσείο Ακροπόλεως
Ίσως το σημαντικότερο σύγχρονο πολιτιστικό γεγονός για την Αθήνα, να αποτελεί το Νέο Μουσείο Ακριπόλεως, που συνιστά τον πιο επιμελημένο μουσειακό πρεσβευτή των αρχαιολογικών θησαυρών της πόλης και το οποίο βρίσκεται μπροστά απο το κτίριο Βάϊλερ. Οικοδομήθηκε την περίοδο 2005-2007 και εγκαινιάστηκε το 2009. Σημειώνοντας εμφατικά την πελώρια ηθική συνεισφορά για την δημιουργία του, της αλησμόνητης υπουργού μας Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη. Συνίσταται σε ένα μοντέρνο κτίριο, έργο του Γαλλοελβετού Μπερνάρ Τσουμί (Benard Tschumi) και του Μιχάλη Φωτιάδη, τα αρχιτεκτονικά γραφεία των οποίων κατακυρώθησαν ως νικητές του διεθνούς αρχιτεκτονικού διαγωνισμού, για την εκπόνηση των σχεδίων του Μουσείου. Κεντρικό μέλημα των αρχιτεκτόνων υπήρξε η οπτική επαφή με την Ακρόπολη. Στο Μουσείο εκτίθενται αρχαιότητες του γύρω χώρου της Ακροπόλεως, απο την προϊστορική περίοδο μέχρι την ύστερη αρχαιότητα. Πολύ επιβλητική στο εσωτερικό του Μουσείου, είναι η αρχαιολογική ανασκαφή, που είναι ορατή απο το γυάλινο δάπεδό του. Χωροταξικά τα εκθέματα έχουν ως εξής : Στην πρώτη αίθουσα των Κλιτύων παρατίθενται εκθέματα απο τις κλίτυες - πλαγιές της Ακροπόλεως- προερχόμενα απο τα ιερά που είχαν δημιουργθηεί σ΄αυτές, αλλά και απο τον οικισμό στις υπώρειες του λόφου. Στο πρώτο επίπεδο έχουν τοποθετηθεί εκθέματα απο την αρχαϊκή περίοδο, αρχιτεκτονικά γλυπτά όπως και αναθήματα – με χαρακτηριστικότερα τα αγάλματα των κόρων – γλυπτά απο τα μεγάλα κλασικά οικοδομήματα της Ακόπολης, τα Προπύλαια, το Ερέχθειο – με αντιπροσωπευτικότερα τις περίφημες Καρυάτιδες – τον Ναό της Αθήνας Νίκης, καθώς και αναθήματα, μέχρι τον 5-ο αιώνα. Στο επόμενο επίπεδο υφίσταται η αίθουσα του Παρθενώνα, όπου εκτίθενται ο γλυπτός του διάκοσμος – μετόπες, αετώματα, ζωοφόροι – σε χώρο ομοίων διαστάσεων με τον σηκό του Ναού. Περιέχονται τα πρωτότυπα γλυπτά που υπάρχουν στην Αθήνα και αντίγραφα πιστά, όσων έχουν κλαπεί σε μουσεία του εξωτερικού. Με σπουδαιότερα προφανώς όλων τα περίφημα «Ελγίνεια», που παράνομα φυγαδεύτηκαν αφότου εκλάπησαν, απο τον Λόρδο Έλγιν στο Βρετανικό Μουσείο του Λονδίνου. Ας δούμε όμως και μερικά αρχιτεκτονικά αριστουργήματα που ευρίσκονται επι της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Στο νούμερο 17 της οδού, υφίσταται η αρ ντεκό πολυκατοικία. Συνιστά μεσοπολεμική τετραώροφη πολυκατοικία του 1930, σε σχέδια του καθηγητή του Πολυτεχνείου Βασίλη Κουρεμένου (1875-1957). Επίσης ένα ακόμα απο τα σημαντικότερα νεοκλασικά κτίρια της Αθήνας, το επι της οδού Διονυσίου Αρεοπαγίτου 19 και Μητσαίων, που οικοδομήθηκε το 1930 και ανήκει στον διεθνούς φήμης έλληνα μουσικοσυνθέτη Βαγγέλη Παπαθανασίου.Αμφότερα τα κτίρια έχουν χαρακτηριστεί διατηρητέα.Κάποια στιγμή κινδύνευσαν αποχαρακτηριζόμενα για κατεδάφιση, προκειμένου να παραχωρηθεί ο χώρος τους στο Νέο Μουσείο. Πάραυτα διέφυγαν τον κίνδυνο. Επίσης επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 21, η διώροφη νεοκλασική οικία Ντάβαρη έργο του μεγάλου Ερν. Τσίλερ (19-ος – αρχές του 20-ου αιώνα) στην οποία φιλοξενείται απο τα τέλη της δεκαετίας του 1990, η Ισπανική πρεσβεία. Η οικία Ζολώτα Διον. Αρεοπαγίτου 25, η οικία Δραγώνα περιλμβάνοντας μάλιστα και ιδιωτικό εκκλησάκι στην αυλή της στο νούμερο 27, ακόμα η τριώροφη μεταπολεμική πολυκατοικία επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 33, η οικία Ηλία Μπαρμπαλιά επι της Διον. Αρεοπαγίτου 35, η μεσοπολεμική νεοκλασική οικία (1929) σε σχέδια του Β. Κουρεμένου στο νούμερο 37, την οποία ο καθηγητής Κουρεμένος κληροδότησε στην Ακαδημία Αθηνών, το προπολεμικό αρχοντικό της οικογένειας Παναγιώτη Μαντούβαλου επι της οδού Διον. Αρεοπαγίτου 39, το «Μερόπειο Ίδρυμα Φροντίδας Ηλικιωμένων» επι της Διον. Αρεοπαγίτου 45, διατηρητέο διώροφο νεοκλασικό κτίριο της εποχής του μεσοπολέμου, ακόμα ο «Εν Αθήναις Σύλλογος Κυριών πρός μόρφωσιν και εκπαίδευση απόρων κορασίδων» που συνεστήθη το 1914 με την επωνυμία «Μερόπειον» στην μνήμη της Μερόπης, κόρης της Άννας Π. Θεωδοροπούλου, πρώτης προέδρου του ιδρύματος. Απο το 1918 το «Μερόπειο» είχε στο δυναμικό του τέσσερα εξατάξια δημοτικά σχολεία. Ενώ το 1923 προσανατολίστηκε στην στέγαση των προσφύγων και στην περίθαλψη των οικογενειών των εφέδρων.Το 1934 ιδρύει νηπιαγωγείο και παιδικό σταθμό για άπορα παιδιά, καθώς επίσης και οίκο ευγηρίας Κυριών. Στα χρόνια της κατοχής ο Σύλλογος υλοποίησε συσσίτια για παιδιά, μοίραζε ρουχισμό και φρόντιζε τους ηλιωκιμένους. Αλλά και μεταπολεμικά το ίδρυμα συνέχισε απρόσκοπτα την φιλανθρωπική του δραστηριότητα. Τιμήθηκε με βραβείο το 1956 απο την Ακαδημία Αθηνών, αλλά και απο τον Δήμο Αθηναίων τα έτη 1970 και 1973. Παραπλεύρως απο τον Σύλλογο, ο νεοκλασικός ναός της Αγίας Σοφίας, ιδιοκτησίας του «Μεροπείου Ιδρύματος» που θεμελιώθηκε το 1919 και εγκαινιάστηκε το 1926. Αφιερώθηκε στην Αγία Σοφία, δοθέντος ότι κατά την θεμελίωση απεκαλύφθη στον χώρο άγαλμα της Αθηνάς.
Καφενείο «Παρθενών»
Ένα ιστορικό καφενείο συνυφασμένο με ισχυρές λογοτεχνικές μνήμες, στεγάζονταν επι της Διον. Αρεοπαγίτου απέναντι απο το Ωδείο του Ηρώδου του Αττικού. Ηταν το καφενείο «Παρθενών». Λειτούργησε απο το 1909. Στον αύλειο χώρο του το καλοκαίρι του 1915, έλαβαν χώρα οι διαλέξεις που διοργάνωσε ο λογοτεχνικός κύκλος του «Νέου Κέντρου». Στον «Παρθενώνα» σύχναζαν επιφανείς λογοτέχνες και διανοούμενοι. Ενδεικτικά αναφέρουμε τους Κωστή Παλαμά, Γιώργο Δροσίνη κ.α. Μάλιστα ο Δροσίνης πολλά ποιήματά του, τα ενεπνεύσθη και έγραψε στο καφενείο.
Οικία Παρθένη
Μια οικία συνδεδεμένη με σημαντικές πολιτισμικές αναφορές. Ευρίσκονταν μέχρι και πριν απο χρόνια, στην διασταύρωση των οδών Διον. Αρεοπαγίτου και Ροβέρτου Γκάλλι. Ήταν κατοικία του μεγάλου ζωγράφου μας Κωνσταντίνου Παρθένη (1878-1967). Οικοδομήθηκε σε αρχιτεκτονικό ρυθμό μπάουχάους και σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημήτρη Πικιώνη, αλλά και του ίδιου του ζωγράφου Κώστα Παρθένη. Ανηγέρθη περί το 1925. Σ΄αυτήν την οικία ο ζωγράφος διέμενε και εργάζονταν μέχρι τον θανάτό του. Δεν ήταν πάντοτε ευτυχείς οι στιγμές, για το ιστορικό αυτό σπίτι. Με την ανέγερση του επιβλητικού ρέστοραν-καφέ «Διόνυσος» δοθέντος ότι η οικία Παρθένη περιόριζε την θέα του κέντρου, προετάθη στον Παρθένη να πουλήσει την κατοικία του έναντι μάλιστα αδράς αμοιβής. Ο ζωγράφος αρνήθηκε και δέχτηκε τότε ισχυρότατες πιέσεις. Με έντεχνο αρχικά τρόπο – νομότυπο μέν, ανήθικο δε – επιχειρήθηκε η απαλλοτρίωση του κτιρίου. Και τότε ο ζωγράφος προ του διαφαινόμενου κινδύνου να υποστεί αναγκαστική απαλλοτρίωση, κλείστηκε στο σπίτι του και απείλησε να αυτοπυρποληθεί μαζί με τους πίνακές του. Η οικία Παρθένη αποτυπώθηκε φωτογραφικά απο αρκετούς καλλιτέχνες, ενώ αποτέλεσε και εικαστικό αντικείμενο του ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου. Εν τέλει με τον θάνατο του ζωγράφου η οικία του κατεδαφίστηκε, όπως εξάλλου είχε προγραμματιστεί !!!
Μουσείο Ηλία Λαλαούνη
Στην περιοχή του Κουκακίου και στην διασταύρωση των οδών Καρυάτιδων 4 και Καλλισπέρη 12, φιλοξενείται το «Μουσείο Κοσμήματος Ηλία Λαλαούνη». Το κτίριο οικοδομήθηκε το 1930 και για πολλά χρόνια αποτέλεσε την οικία του Ηλία Λαλαούνη. Την περίοδο 1993-1994 ο διακεκριμένος κοσμηματοποιός μετέτρεψε τον χώρο σε μουσείο. Σ΄αυτόν εκτίθενται χιλιάδες κοσμήματα και γλυπτά, που φιλοτέχνησε ο δημιουργός στην μακρά περίοδο της καλλιτεχνικής του δημιουργίας 1940-1994. Κεντρική πηγή έμπνευσης για τον κοσμηματοποιό, υπήρξε η πολυποίκιλη και πολύπλαγκτη σε αισθητικά ρεύματα ελληνική τέχνη, όλων των περιόδων.
Αρχοντικό Καλλισπέρη
Συνυφασμένο με τα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, αλλά και τις δραματικές ώρες της γερμανικής κατοχής, είναι το αρχοντικό Καλλισπέρη, στην διασταύρωση των οδών Παρθενώνος και Καλλισπέρη. Το αρχοντικό υφίσταται σήμερα ερειπωμένο. Ενώ στα χρόνια που κατοικείτο, περιστοιχίζονταν και απο κήπο. Στην οικία διέμενε ο καθηγητής του ρωμαϊκού δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Γεώργιος Καλλισπέερης (1865-1936). Παράλληλα κατοικούσε και η αδελφή του Σεβαστή Καλλισπέρη, μια πολύ προοδευμένη Ελληνίδα της εποχής, με έξοχη ηθικά συμβολή στην κατοχή. Η Σεβαστή Καλλισπέρη είχε σπουδάσει φολολογία στην Σορβόνη και είχε συνάμα αναγορευτεί διδάκτωρ. Υπήρξε η πρώτη ελληνίδα διδάκτωρ. Ακόμα αποτέλεσε στα εκπαιδευτικά μας δρώμενα, την μια εκ των δυο πρώτων γυναικών επιθεωρητών δημοτικών σχολείων. Στα ηθικά δίσεκτα χρόνια της γερμανικής κατοχής, ως μεγάλη ελληνίδα που ήταν, πρόσφερε την στήριξη και την ηθική θαλπωρή της σε άπορες οικογένειες. Αφότου εκδήμησε απο την ζωή η Σεβαστή Καλλισπέρη, το αρχοντικό τους περιήλθε σε εγκατάλειψη.
Μουσείο Σπύρου Βασιλείου
Επι της οδού Γούεμπστερ 5α υφίσταται η κατοικία και το εργαστήρι του επιφανούς έλληνα ζωγράφου Σπύρου Βασιλείου (1903-1985), η οποία ανηγέρθη το 1957 σε σχέδια του Π. Καραντινού. Απο το 2004 ο χώρος έχει μετατραπεί σε μουσείο. Και λειτουργεί σ΄αυτό μόνιμη έκθεση των έργων του μεγάλου έλληνα ζωγράφου. Παράλληλα με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες του Βασιλείου, στο μουσείο διατηρείται και το αρχείο του ζωγράφου, που περιλαμβάνει χειρόγραφα, μακέτες, αλληλογραφία, προσχέδια έργων κ.α.
Οδός Αποστόλου Παύλου
Στη ευρύτερη περιοχή του Κουκακίου, υπάρχει ο εξαίσιος αισθητικά πεζόδρομος της Αποστόλου Παύλου, που συνιστά προέκταση της Διονυσίου Αρεοπαγίτου. Αρχίζει απο τους πρόποδες του λόφου του Φιλοππάπου και απολήγει στην Πλατεία Αγίων Ασωμάτων. Στην αρχική της μορφή η οδός διεσχίζετο απο το τράμ. Ενώ επι της οδού υπάρχουν καλαίσθητες αισθητικά πολυκατοικίες, που ανηγέρθηκαν στις αρχές του 20-ου αιώνα. Η Αποστόλου Παύλου με την ενοποίηση των αρχαιολογικών χώρων που έλαβε χώρα πρίν μερικά χρόνια, συνιστά μέρος του «μεγάλου περιπάτου». Αυτόν τον μεγάλο περίπατο, είχαν εμπνευσθεί δεκαετίες ενωρίτερα στην αισθητική και χωροταξική διαμόρφωσης της πόλης, οι μεγάλοι αρχιτέκτονες Κλεάνθης και Σάουμπερτ. Ένας ιστορικός κινηματογράφος που μας αναρριπίζει τόσες ωραίες μνήμες απο τα αριστουργήματα της 7-ης τέχνης, ευρίσκεται επι της οδού Αποστόλου Παύλου στο νούμερο 7. Είναι το θερινό «Θησείο», το οποίο λειτούργησε απο το 1938. Το «Θησείο» υπήρξε πολύ πρωτοπόρο για την εποχή του κινηματογραφικά, με την κτιστή μόνιμη οθόνη του. Ενώ κάτω απο αυτήν υπήρχε ένα εντυπωσιακό ενυδρείο με χρυσόψαρα. Ωστόσο ένα αλόκοτο γεγονός καθιστούσε αξιοπερίεργο επίσης, τον σπουδαίο αυτό κινηματογφράφο. Κάτω ακριβώς απο τον θάλαμο προβολής του σινεμά, υπήρχε ένα εκκολαπτήριο πουλερικών, που προξενούσε βεβαίως χιούμορ και απορία ... Κεντρική Βιβλιογραφία «Αθήνα» των Θ. Γιοχάλα, Τ. Καφετζάκη, εκδόσεις «Εστία» 2013. Στην φωτογραφία το αριστουργηματικό κτίριο Βάϊλερ μεταπολεμικά, με έντονα τα σημάδια-σφαίρες στους τοίχους, απο τις αποφράδες εμφυλιοπολεμικές μέρες των Δεκεμβριανών. Παραπλεύρως του κτιρίου άλλα οικοδομήματα, τα οποία αργότερα και στην νέα τους μορφή κατεδαφίστηκαν, για να ανεγερθεί στην θέση τους το Νέο Μουσείο της Ακροπόλεως.Το παρόν κείμενο είναι απόσπασμα απο το υπο έκδοση σε λίγες μέρες βιβλίο μου "ΑΘΗΝΑ, ζαφειρόπετρα....", όπου επιχειρεί μια πανοραμική κάτοψη στην πολιτισμική-αρχιτεκτονική-κοινωνική ταυτότητα της Αθήνας μας, ενώ παρουσιάζει στο πρώτο μέρος του, όλους τους διατελέσαντες Δημάρχους της Αθήνας, απο το 1830 μέχρι σήμερα.
*Ο συγγραφέας, M.Sc Δ/χος Μηχανικός Ε.Μ.Π., Πάνος Ν. Αβραμόπουλος, είναι υποψήφιος Δημοτικός Σύμβουλος Αθηναίων, με τον κ-ο Άρη Σπηλιωτόπουλο, "ΑΘΗΝΑ ΜΠΟΡΕΙΣ".
www.panosavramopoulos.blogspot.gr
*** BINTEOΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ...ΒΙΝΤΕΟΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ:
http://www.youtube.com/stamos01 , 3914 video.-
2. - Stamos Skoulikas = Stamos Skoulikas
http://www.youtube.com/stamatios01 , 2249 video.-
3. - Vlasis Skoulikas =
http://www.youtube.com/vlasiskal , = 2 247 video.-
Σύνολον 8410 βίντεο .-
https://plus.google.com/+StamatiosSkoulikas/posts .- = Stamatios Skoulikas - Google+ ,.-
~ http://facebook.com/home.php?=home?#!/?ref=home 2650 https://www.facebook.com/stamatios.skoulikas ,
https://www.facebook.com/profile.php?id=1037492258 292 https://www.facebook.com/stamatios.n.skoulikas ,
*** https://www.facebook.com/ArfaraKalamatasMessinias , =ARFARA MESSINIAS 722.–
*** https://www.facebook.com/SYLLOGOS.ARFARON.AG.THEODOROI , «ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ «ΑΡΦΑ ΡΩΝ.- 285 .-
*** http://www.twitter.com/stamos01/ ,417/359/19 , 18,9 χιλ./258/11 .-
*** http://www.messinia.net.gr/index.php/ekdiloseis/item/1328 , .= http://www.messinia.net.gr / .-
*** ΑΠΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 :
~Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης , Παρασκευή 28 Νοεμβρίου 2014 : http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/11/28-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2014 : http://snsarfara-stamos-dynami.blogspot.gr/2014/11/29-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2014 : http://vlasisarfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/11/30-2014.html ,.-
~ Αθλητικό Σαββάτο-Κύριακο 29 και 30 Νοεμβρίου 2014 : http://asterasarfaron2011.blogspot.gr/2014/11/29-30-2014.html ,.-
*** ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 :
~ Άρωμα ενημέρωσης Δευτέρα 01 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfara-messinia-stamos-stamos.blogspot.gr/2014/12/01-2014.html ,.-
~ Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος Δευτέρα 01 Δεκέμβριος 2014 : http://vlasisarfarablogspot.blogspot.gr/2014/12/01-2014.html ,
~ Άρωμα ενημέρωσης Τρίτη 02 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfaramessiniasgreece.blogspot.gr/2014/12/02-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Τρίτη 02 Δεκεμβρίου 2014 : http://vlasiosarfara.blogspot.gr/2014/12/02-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Τετάρτη 03 Δεκεμβρίου 2014 : http://stamos-stamoskalsnsblogspotcom.blogspot.gr/2014/12/03-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Πέμπτη 04 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfara-messinias-stamos.blogspot.gr/2014/12/04-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Πέμπτη 04/12/2014 : http://vlasisarfarablogspot.blogspot.gr/2014/12/6-1-0-17-0-0-0-4-38-43-68-61-1-0-14-2-1_4.html ,
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Παρασκευή 05 Δεκεμβρίου 2014 : http://stamos-dynami.blogspot.gr/2014/12/05-2014.html ,.-
~ Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος Παρασκευή 05/12/2014 : http://httpdimmetoparfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/12/05122014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Σάββατο 06/12/2014 ; http://arfara-messinias-stamos-2010.blogspot.gr/2014/12/06122014.html ,.-
~ Αθλητικό Σάββατο-Κύριακο 06 και 07 Δεκεμβρίου 2014 : http://asterasarfaron2011.blogspot.gr/2014/12/06-07-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Δευτέρα 08/12/2014 : http://arfara-messinia-stamos.blogspot.gr/2014/12/08122014.html ,.-
~ Εκδηλώσεις εκδρομές Διαδρομές Άρωμα Ελλάδας 08/12/2014 : http://arfara-kalamata-greece.blogspot.gr/2014/12/08122014.html .-
~ Επικαιρότητα Ειδήσεις Ενημέρωση Τρίτη 09/12/2014 : http://snsstamoskal.blogspot.gr/2014/12/09122014.html ,.-
~ Επικαιρότητα Ειδήσεις Ενημέρωση Τετάρτη 10/12/2014 : http://snsarfara.blogspot.gr/2014/12/10122014.html ,.-
~ Επιλογές Πλάκα -Θησείο -Αρχαιολογικός χώρος Αθήνα από τα παλιά Πέμπτη 11/12/2014 : http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/12/11122014.html ,
http://www.youtube.com/stamos01 , 3914 video.-
2. - Stamos Skoulikas = Stamos Skoulikas
http://www.youtube.com/stamatios01 , 2249 video.-
3. - Vlasis Skoulikas =
http://www.youtube.com/vlasiskal , = 2 247 video.-
Σύνολον 8410 βίντεο .-
https://plus.google.com/+StamatiosSkoulikas/posts .- = Stamatios Skoulikas - Google+ ,.-
~ http://facebook.com/home.php?=home?#!/?ref=home 2650 https://www.facebook.com/stamatios.skoulikas ,
https://www.facebook.com/profile.php?id=1037492258 292 https://www.facebook.com/stamatios.n.skoulikas ,
*** https://www.facebook.com/ArfaraKalamatasMessinias , =ARFARA MESSINIAS 722.–
*** https://www.facebook.com/SYLLOGOS.ARFARON.AG.THEODOROI , «ΑΓΙΟΙ ΘΕΟΔΩΡΟΙ «ΑΡΦΑ ΡΩΝ.- 285 .-
*** http://www.twitter.com/stamos01/ ,417/359/19 , 18,9 χιλ./258/11 .-
*** http://www.messinia.net.gr/index.php/ekdiloseis/item/1328 , .= http://www.messinia.net.gr / .-
*** ΑΠΟ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΝΟΕΜΒΡΙΟΥ 2014 :
~Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης , Παρασκευή 28 Νοεμβρίου 2014 : http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/11/28-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Σάββατο 29 Νοεμβρίου 2014 : http://snsarfara-stamos-dynami.blogspot.gr/2014/11/29-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Κυριακή 30 Νοεμβρίου 2014 : http://vlasisarfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/11/30-2014.html ,.-
~ Αθλητικό Σαββάτο-Κύριακο 29 και 30 Νοεμβρίου 2014 : http://asterasarfaron2011.blogspot.gr/2014/11/29-30-2014.html ,.-
*** ΑΝΑΡΤΗΣΕΙΣ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2014 :
~ Άρωμα ενημέρωσης Δευτέρα 01 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfara-messinia-stamos-stamos.blogspot.gr/2014/12/01-2014.html ,.-
~ Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος Δευτέρα 01 Δεκέμβριος 2014 : http://vlasisarfarablogspot.blogspot.gr/2014/12/01-2014.html ,
~ Άρωμα ενημέρωσης Τρίτη 02 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfaramessiniasgreece.blogspot.gr/2014/12/02-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Τρίτη 02 Δεκεμβρίου 2014 : http://vlasiosarfara.blogspot.gr/2014/12/02-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Τετάρτη 03 Δεκεμβρίου 2014 : http://stamos-stamoskalsnsblogspotcom.blogspot.gr/2014/12/03-2014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Πέμπτη 04 Δεκεμβρίου 2014 : http://arfara-messinias-stamos.blogspot.gr/2014/12/04-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Πέμπτη 04/12/2014 : http://vlasisarfarablogspot.blogspot.gr/2014/12/6-1-0-17-0-0-0-4-38-43-68-61-1-0-14-2-1_4.html ,
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Παρασκευή 05 Δεκεμβρίου 2014 : http://stamos-dynami.blogspot.gr/2014/12/05-2014.html ,.-
~ Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος Παρασκευή 05/12/2014 : http://httpdimmetoparfarablogspotcom.blogspot.gr/2014/12/05122014.html ,.-
~ Άρωμα στο αγιάζι της ενημέρωσης Σάββατο 06/12/2014 ; http://arfara-messinias-stamos-2010.blogspot.gr/2014/12/06122014.html ,.-
~ Αθλητικό Σάββατο-Κύριακο 06 και 07 Δεκεμβρίου 2014 : http://asterasarfaron2011.blogspot.gr/2014/12/06-07-2014.html ,.-
~ Το αγιάζι της ενημέρωσης Δευτέρα 08/12/2014 : http://arfara-messinia-stamos.blogspot.gr/2014/12/08122014.html ,.-
~ Εκδηλώσεις εκδρομές Διαδρομές Άρωμα Ελλάδας 08/12/2014 : http://arfara-kalamata-greece.blogspot.gr/2014/12/08122014.html .-
~ Επικαιρότητα Ειδήσεις Ενημέρωση Τρίτη 09/12/2014 : http://snsstamoskal.blogspot.gr/2014/12/09122014.html ,.-
~ Επικαιρότητα Ειδήσεις Ενημέρωση Τετάρτη 10/12/2014 : http://snsarfara.blogspot.gr/2014/12/10122014.html ,.-
~ Επιλογές Πλάκα -Θησείο -Αρχαιολογικός χώρος Αθήνα από τα παλιά Πέμπτη 11/12/2014 : http://dimmetoparfara.blogspot.gr/2014/12/11122014.html ,
~ Επιλογές Θεμάτων ποικίλου ενδιαφέροντος 11/12/2014 : http://snsarfara-stamos-dynami.blogspot.gr/2014/12/11122014.html ,.
ΑπάντησηΔιαγραφή~ Ο κλέφτης αποφεύγει τον ήλιο , και ο υπερήφανος καταφρονεί την ταπείνωση . { Άγιος Νικόδημος ο Αγιορείτης } .-
ΑπάντησηΔιαγραφή~ Όπως η φωτιά δεν γεννάει χιόνι έτσι και αυτός που ζητάει τις τιμές και δόξες του κόσμου δεν θα απολαύσει τις τιμές της μέλλουσας ζωής .{Άγιος Ιωάννης ο Σιναϊτης } .-